Taban fiyatın gündemde olduğu bugünlerde taban fiyat üzere hukuk sistemimizde fiyatı müdafaaya yönelik getirilen başka düzenlemelerin de açıklanmasının yerinde olacağı niyetindeyim. Zira hukuk sistemleri personellerin elde edeceği minimum geliri belirlemekle birlikte bu gelirin eksiksiz olarak elde edilmesini de garanti altına almayı maksatlar.

Milliyet’ten Cem Kılıç’ın yazısı:

Bu teminat bulunmazsa belirlenen minimum fiyat kâğıt üzerinde bir meblağ olur, gerçek hayatta personeller bu fiyatın çok daha altında çalışmak zorunda kalır. Bugünkü yazımda fiyatın korunmasına ait kurallara değineceğim.

Fiyat ödemelerinde farklı devirler belirlenebilir. Ancak fiyatın çok sık ödenerek personel tarafından çabucak harcanmasının önüne geçmek ve de çok aralıklı olarak ödenerek çalışanın uzun mühlet fiyatsız çalışmasını engellemek için fiyat ödeme devirleri sonlandırılmıştır.

Vaktinde ödeme…

Kanuna nazaran fiyat en erken haftada bir, en geç ise ayda bir ödenebilir. Patron çalışanın fiyatının iki ayda bir ödeneceğine ait bir düzenleme yapamaz.

Fiyatın ayda bir ödeneceğine karar verilmesi halinde, patron ödeme yapacağı ayda, evvelki ayda ödeme yaptığı günden daha ileri bir günde ödeme yapamaz. Örneğin, bir evvelki ay fiyatlar ayın 8’inde yatırılmışsa, bir sonraki ay en geç 8’inde fiyatın ödenmesi gerekir.

Fiyatı ödenmeyen çalışana çalışmaktan kaçınma hakkı tanınmıştır. Fiyatı ödenmeyen çalışan işyerine gelip mutat işlerini yapmama hakkına sahip. Ancak fiyatın ödenmediği birinci gün çalışmayı bırakmanın makus niyetli bir davranış olacağı düşünülerek buna sınırlama getirilmiştir.

Emekçiler lakin 20 gün boyunca fiyatları ödenmezse, 20. günün sonunda çalışmaktan kaçınma hakkına sahiptir. Buradaki fiyatın içine hem temel fiyat hem de fiyat ekleri sayılan prim, ikramiye, yol ve yemek yardımı üzere yardımlar ile fazla çalışma fiyatları de dahil. Bunlardan rastgele birinin ödeme vaktinden itibaren 20 gün boyunca ödenmemesi halinde, çalışan çalışmaktan kaçınma hakkına sahip olacaktır.

Gününde ödenmeyen fiyata faiz talep edilebilir. Bu faiz, yasal faizden daha yüksek olan mevduata uygulanan en yüksek faiz oranıdır. Hatta bu fiyat toplu iş kontratından kaynaklanıyorsa, bu kere daha da yüksek olan işletme kredilerine uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanacaktır. Lakin bu faizlerin istenebilmesi için patronun temerrüde düşürülmesi gerekmektedir. Bunun için de fiyatın ödenmesi için patrona ihtar çekilmesi mecburidir.

TALEP GECİKMEMELİ…

Çalışanların en çok karıştırdıkları mevzuların başında ödenmeyen fiyatların en fazla ne kadar müddette talep edilebileceği gelmektedir. Fiyatlara ait zamanaşımı müddeti 5 yıl olarak belirlenmiştir. Fiyatın ödeme vaktinden itibaren 5 yıl içinde dava yahut öbür takip yollarıyla talep edilmeyen fiyat zamanaşımına uğrayacaktır.

Çalışanın o işyerinde çalışmaya devam etmesi sonucu etkilemeyecektir. Örneğin, 15 yıldır tıpkı işyerinde çalışan bir emekçi, 10 yıldır fazla çalışma yaptığını ancak bunların fiyatının ödenmediğini tez ediyorsa, lakin dava açtığı tarihten evvelki 5 yıl içinde ödenmeyen bir fazla çalışma fiyatı varsa, onu talep edebilecektir.

Kıdeme hak kazandırır

Fiyatın ödenmemesi halinde çalışanların iş kontratlarını derhal feshetme hakları vardır. Personel fiyatın ödenmemesi nedeniyle iş mukavelesini derhal feshederse kıdem tazminatına hak kazanır. Ama fesih kendisi tarafından gerçekleştirildiği için bu durumda ihbar tazminatına hak kazanamayacaktır. Çalışanın fiyatının yalnızca ödenmemesi değil, geç ödenmesi de derhal fesih nedenidir. Patron fiyatı geç ödüyorsa, emekçi iş kontratını haklı nedenle feshederek kıdem tazminatı talep edebilir.

Dörtte birinden fazla haczedilmez

İş Kanunu’na nazaran fiyatın fakat dörtte biri haczedilebilir. Burada kural olarak haczin ne için konulduğunun bir kıymeti bulunmaz. İster devletin bir alacağı olsun, ister emekçinin kredi kartı borcu olsun, isterse patronun materyaline verilen bir ziyan için olsun, fiyatının dörtte birinden fazlasına haciz uygulanamaz. Bunun tek istisnası, nafaka alacaklarıdır. Personelin nafaka ödeme zaruriliği varsa, nafaka alacaklısı olan şahıslar, bu kişinin fiyatına rastgele bir sınırlamaya tabi olmadan haciz uygulatabilirler.

Kesinti onaya tabi

Ancak kıdem tazminatı üzere tazminat niteliği taşıyan emekçi alacakları bu yasak kapsamında değildir. Kıdem yahut ihbar tazminatının tamamı haczedilebilir. Çalışma hayatı içinde emekçilerin birçok durumda patrona ziyan verebildikleri bilinen bir gerçek.

Fiyatın personelin tek geçim kaynağı olduğunu kabul eden yasa koyucu, emekçinin patrona verdiği ziyanlar için fiyatından kesinti yapılmasını da birtakım sınırlamalara tabi tutmuştur. Patron lakin personelin taammüden ziyan verdiği ve bu durumun mahkeme kararıyla sabit olduğu durumlarda, personelin fiyatından kesinti yapabilir. Bu oran da haciz üzere dörtte biri geçemez. Bu türlü bir mahkeme kararı yoksa, patron kesinti yapabilmek için çalışandan yazılı onay almak zorundadır. Patron onay vermeyen çalışana karşı icra takibi başlatmak zorunda kalacaktır.

Pekala raporlu mühletler fiyattan kesilir mi?

Çalışanların fiyatları ya yaptıkları işin ölçüsüne yahut mühletine nazaran ya da makul bir periyot temel alınarak belirlenir. Yapılan işin müddetine nazaran fiyat belirlenmesinde personel ayda 15 gün çalıştıysa 15 günlük fiyata hak kazanır. Belli devir temel alındıysa emekçi fiilen yaptığı çalışma mühletinden bağımsız, her ay birebir fiyata hak kazanır. İlgili ay ister 28, ister 30, isterse de 31 gün çekmiş olsun personelin alacağı fiyat fiyatı değişmez. Emekçi her ay yaptığı fiili çalışma müddeti dikkate alınmaksızın aylık fiyata hak kazanır.

Çalışanın fiili çalışmasına bakılmaksızın her ay birebir fiyatta ödenen fiyata maktu fiyat denir. Rapor mühletine ilişkin fiyatın kesilmesi de bu iki fiyat tipi için farklılık göstermektedir. Birinci fiyat tipi açısından, fiyata hak kazanmak için çalışmak gerektiğinden raporlu olunan müddetin fiyatı de doğal olarak ödenmeyecektir. Ancak maktu fiyat için durum biraz daha farklıdır. Maktu fiyatta patron raporlu olunan günler için çalışanın fiyatından kesinti yapamaz.

Çalışan nasıl farklı çeken aylar için birebir fiyatı almayı kabul ettiyse, patron de çalışanın kimi aylarda hastalanmasına karşın birebir fiyatı almasını kabul etmiştir. Patron lakin ilerleyen aylarda çalışana SGK tarafından süreksiz işgöremezlik ödeneği ödendiyse, onun kendisine verilmesini talep edebilir. Yani, patron rapor alınan ayın fiyatından direkt kesinti yapma yoluna başvuramaz.