Senim Tanay Karakuş / Milliyet.com.tr – Sonbaharda yağmurların artmasıyla tabiatta kendini gösteren mantar çeşitlerinin bilinçsiz bir halde toplanıp tüketilmesi, vefata kadar varan zehirlenmeler yaşanmasına neden oluyor. Buna yol açan sebeplerin başında ise halk ortasında yıllardır dolaşan yanlış inanışlar yer alıyor.

‘AYIRT ETMENİZ İMKANSIZ, ANLAMANIN BİR YOLU YOK’

Mantar zehirlenmeleriyle ilgili bilgi almak için ulaştığımız “Türkiye’nin Mantarları” kitabıyla tanınan mikolog (mantar uzmanı) Jilber Barutçiyan, zehirli mantarın ayırt edilmesi konusunda değinerek, “Kesinlikle kulaktan dolma bilgilerle zehirli-zehirsiz mantar ayırdı yapılamaz. Yani mantarın birinci görüşte zehirli mi zehirsiz mi olduğunu anlamanız için pratik bir yol, metot, teknik ya da rastgele bir püf mutlaka yok” diyor.

‘SAĞDAN SOLDAN DUYDUĞUNUZ YANLIŞ BİLGİLER ÖLDÜRÜYOR’

Halk ortasında yanlışsız olarak kabul edilen, mantarla ilgili söylenen birtakım bilgilerin son derece yanlış olduğunu lisana getiren Barutçiyan, “Beyaz mantar zehirsizdir, hayvan yerse zehirsizdir, sütü olan mantar zehirsizdir üzere bilgiler büsbütün yanlış. Köylüler bilir derler, zehirlenmelerin yüzde 90’ı kırsalda yaşanıyor. Kimi mantarları hayvanlar rahatlıkla yerler lakin o mantarIarı beşerler yediğinde zehirlenir. Sağdan soldan duyduğunuz bu yanlış bilgiler, inanışlar yüzünden esasen mevte varan mantar zehirlenmeleri yaşanıyor” vurgusunda bulunuyor.

‘ÖLDÜREN HİÇBİR MANTARIN PANZEHİRİ YOK’

Mantarları zehirsiz ya da zehirsiz olarak değil öldüren, zehirli ve yenebilen mantarlar olarak ele aldıklarını belirten Jilber Barutçiyan, yaşanabilecek en ufak bir sindirim sıkıntısının bile zehirlenme sayılacağını lisana getiriyor. “Halk ortasında ‘Hafif ishal oldum lakin mantardan değilmiş, ölmedim’ diyenler olur lakin aslında bu bireyler, bir mantar zehirlenmesi yaşıyor. Öldüren mantarlar var ve maalesef öldüren hiçbir mantarın panzehiri yok. Dayanak tedaviler uygulanıyor” diye konuşuyor.

Bir başka mantar çeşidinin de zehirli mantarlar olduğunu söyleyen Barutçiyan, “Sizi öldürmüyor ancak çeşitli dertler yaratıyor. Bir hafta hastanede kalıyorsunuz, sindiriminiz bozuluyor” açıklamasında bulunuyor.

MANTARLARIN ÇOK KÜÇÜK BİR KISMI YENEBİLİYOR

Mantarların çok küçük bir kısmının yenilebilen mantarlar kümesine girdiğini tabir eden Barutçiyan, şu bilgileri paylaşıyor:

“Yenen mantarları da birtakım kısımlara ayırıyoruz. Yüksek ekonomik kıymeti olup yenilen mantarlarımız var. Bunların ticaretini yapabiliyorsunuz. İkinci olarak yenen mantarlar var lakin bunların raf ömrü çok kısa, bu mantarın ticareti yapılmıyor. Siz alıp pazara götürene kadar bozuluyor. Bunların dışında yeseniz de olur yemesiniz de olur diyebileceğimiz mantarlar var. Lezzetli değillerdir. Mantarların çok büyük bir kısmı de yenmeyen mantarlar kümesine giriyor. O denli mantarlar var ki pis koktuğu için yemeyi aklınızdan bile geçiremezsiniz. Tahta kadar sert olan mantarlar vardır, yiyemezsiniz.”

‘KÜLTÜR MANTARINI 1 HAFTA DOLAPTA BEKLETİP YEMEYİN’

Mikolog Jilber Barutçiyan, yemek için meskenlerde sıklıkla tercih edilen kültür mantarlarının saklanması ve pişirilmesi noktasında da değerli ihtarlarda bulunuyor. Dolapta uzun müddet bekletilen kültür mantarlarının da bayatladıysa zehirleyebileceğini aktaran Barutçiyan, “Bozulan mantarların aslında hepsi zehirli hale geliyor. Bu nedenle mantarı aldığınız ya da topladığınız gün pişirmeyi âdet haline getirmeniz lazım. Pişirdikten sonra mantar olağan bir yemek statüsüne girer. Pişirdiğiniz bir yemeği azamî olarak dolabınızda ne kadar saklayabilirseniz mantar yemeğini de o kadar saklayabilirsiniz. Lakin asla şu mantarı alayım da 1 hafta sonra pişireyim demeyin” kelamlarıyla tehlikenin altını çiziyor.

TÜRKİYE’DE 30 BİN ÇEŞİDİN ÜZERİNDE MANTAR TİPİ VAR

“Türkiye mantarlar konusunda çok varlıklı coğrafyaya sahip. Kendi jenerasyonundaki ülkelere nazaran mantar zengini bir ülke. Savlı bir biçimde söylüyorum, dünya pazarlarında yer etmiş, değerde ağır pahalı tiplerin tamamı Türkiye’de mevcut” diyen Barutçiyan, bu zenginliğin içinde yenmeyen ya da zehirli cinslerin de bol ölçüde olduğunu belirtiyor. Barutçiyan’a nazaran Türkiye’de çıplak gözle görebileceğiniz 30 bin çeşidin üzerinde mantar çeşidi var ve bunların içinde yenebilen 200 kadar cins bulunuyor.

KÖYGÖÇÜREN DİYORLAR, 2-3 TANESİ BİNLERCE KİŞİYİ ÖLDÜREBİLİR

Pekala, Türkiye’deki en öldürücü mantar hangisi ve nerede yetişiyor? Bu soruyu Jilber Barutçiyan şu formda cevaplıyor:

“Türkiye’de ve dünyada en çok insan öldüren mantar, köygöçüren mantarıdır. Bilimsel ismi Amanita Phalloides’tir. Ben Türkiye’de gittiğim çabucak hemen her yörede gördüm.  Çok yaygın ve çok verimli bir tiptir. Belgrad Ormanı’ndan bir haftada 100-200 bin kişiyi öldürecek kadar bu mantardan toplamak mümkün olabiliyor. 50 gramı öldürmeye yeten bu mantardan 2-3 tane topladığınızda binlerce kişiyi öldürebilir.”

YER YEMEZ BELİRTİ VERMİYOR, VEFATI ÇOK SANCILI

“Bu mantarın tarihte pek çok öyküsü var” diyen Mantar Uzmanı Jilber Barutçiyan, Papa VII’nci Clement’in ve Roma İmparatoru Claudius’un kazara yediği köygöçüren mantarı yüzünden öldüğünün rivayet edildiğini söylüyor. Barutçiyan’ın köygöçüren mantarının yol açtığı mevtle ilgili söyledikleri ise bir oldukça korkutucu. “Hiçbir öldürücü mantar yer yemez ya da sonraki gün belirti vermez. Öldüren mantarlar en az 12 saat sonra, genelde 24-48 saat ortasında belirti verirler. Bu ortada iş işten geçmiş olur” diyen Barutçiyan, ekseriyetle mevtin 5 ila 8 gün sürdüğünü ve bunun çok sancılı bir vefat olduğunu belirtiyor.

“Bu durum öldürücü mantar tipleri için geçerlidir” diye konuşan Barutçiyan, şu bilgiyi de paylaşıyor: “Ancak kimi zehirli mantar cinsleri vardır; yedikten çabucak sonra rahatsızlanırsınız, midenizi yıkayarak, etkin karbon yedirerek sizi kurtarabilirler. Öldüren mantarların panzehiri yoktur, yediğiniz ölçüye ve bünyenize bağlı olarak dayanak tedavilerle kimi vakit kurtarırlar kimi vakit da mevt kaçınılmaz olur. Bu nedenle öldüren mantarları katiyetle tanıyarak yememeniz gerekiyor.”

ELLEMEKLE, DOKUNMAKLA, KOKLAMAKLA ZEHİRLEMİYOR

Ellemekle, dokunmakla ya da koklamakla hiçbir mantarın zehirlemeyeceğini açıklayan Mikolog Jilber Barutçiyan, bunun aşikâr bir ölçü mantar yenilip sindirilmesi gerektiğini söz ediyor.

Mantar zehirlenmelerine karşı mantar çeşitleri hakkında yanlışsız bilgiye sahip olmak kural. Zehirlenmek istemiyorsanız öncelikle bütün bu yanlış inanışlardan kurtulmalısınız” diyen Barutçiyan tekliflerini ise şöyle sıralıyor:

“Güncel bir kaynaktan mantarın yenilebilirliği denetim edilmeli. Evvelce yenebillir olduğu iddia edilen, zannedilen mantarların gelişen tahlil metotlarıyla birlikte zehirli hatta öldürücü olduğunu ortaya çıkardık. Yeni bir kaynaktan teyit etmeden ve bilimsel bir teknikle mantarın çeşidinden emin olmadan mantar yenmemesini tavsiye ediyorum. Cinsinden bilimsel olarak yüzde yüz emin değilseniz her vakit risk vardır.”

‘YENEBİLEN HER MANTARIN ÖLDÜRÜCÜ YA DA ZEHİRLİ BİR GİBİSİ VAR’

Yıllardır mantar topladığını söyleyerek yanlış yapmayacağını düşünenler için de Mikolog Jilber Barutçiyan’ın kıymetli bir uyarısı var:

“Yenen her mantarın tabiatta bir ya da birden fazla öldürücü ya da zehirli bir gibisi vardır. Sıklıkla beşerler birbirine karıştırıyorlar. Sonra da ‘Ya her vakit yediğim mantar bu sene zehirledi’ diyorlar. Aslında büsbütün bilgisizlikten kaynaklanıyor. Tanıyamamak ya da çabukla görülen bütün mantarları toplamak bu tabloya sebep oluyor.”

‘TEK TİP MANTAR ZEHİRLENMESİ YOK’

Mantarların zehirleme biçimleriyle ilgili de bilgi veren Barutçiyan, “Tek tip mantar zehirlenmesi yoktur. Her mantarın içinde bulunan moleküller değişiktir. Kimi mantarlar karaciğeri tahrip ederken kimileri böbreklere ziyan verir. Kimi hudut sistemi üzerinde çok etkiliyken kimi yalnızca sindirim sistemini bozar. Türkiye’nin Mantarları kitabımda da 30 yakın mantar zehirlenmesi çeşidini inceledik” sözlerini kullanıyor.

DİKKAT, RENK DEĞİŞTİRİP TAKLİT EDİYOR

Öte yandan AA’ya konuşan Düzce Üniversitesi Klasik ve Tamamlayıcı Tıp Merkezi Müdürü Prof. Dr. Ertuğrul Kaya ise köygöçüren mantarının geniş yapraklı meşe ve kayın üzere ormanlarda daha sık  görüldüğü bilgisini paylaşarak, “Bu mantarın çok zehirli olmasının nedenlerinden kimileri, çok yetişmesi ve taklitçi bir özelliği olması. Yeşil, kahverengi ve beyaz tonlar alabiliyor. O yüzden bu mantarı devir dönem farklı renklerde  görebiliyoruz. Mantar toplayan beşerler da bilhassa beyaz mantarları alıyor. Taklit ettiği için tehlikeli. Bu nedenle mantar toplayan  vatandaşlarımızın bu mantarı çok iyi tanıması lazım” diyor.