Psikiyatri uzmanı Prof. Dr. Mehmet Sungur’a nazaran yaşanan global pandemi herkes için bir manada ferdî toplumsal deney fonksiyonu görüyor. Sürecin uzamasıyla derdin vakitle çökkünlüğe dönüştüğünü lisana getiren Prof. Dr. Sungur; “Kayıpların olduğu, olağan ömrün tepetaklak hale geldiği bir krizde global çökkünlük safhası kesinlikle yaşanacaktır. Başlangıçtaki belirsizliğin vakitle yerini hudutlu olağan yaşama bırakmış olmasına rağmen, ruhsal sorunlardan arınabilmiş değiliz” diyor.

Prof. Dr. Sungur, belirsizliğin insanlara tehlike manası yüklediğinin de altını çizerken, şu tespit ve teklifleri sıraladı: “Tehdit ve tehlike olduğunda, dehşet ve depresif ruh hali ortaya çıkabiliyor. Yeni olay sayısı sıfır olana dek tehlike devam edecek. Huzurla, inançla değil tasayla hareket ediyoruz ve aklımızdaki kanılar kendimizi bırakmamıza, rahatlamamıza mahzur oluyor. Dışarı çıktığımız andan itibaren birçok evhamlı sorular aklımızı çeliyor.

Azaltmak elimizde

Zihnimiz daima meşgul olduğundan yaşadığımız vakit diliminin tadını çıkartamıyoruz. Olağandışı hayat, bireyler başa çıkamadığı günlere neden olur ve bu durum içsel uyumsuzluğu tetikler. Hastalığı engellemek mümkün olmasa da riski azaltmamız bizim elimizde. Virüsün bize ulaşma mümkünlüğü yüksek mi hayır. Tehdidi azaltmak yahut sönümlendirmek için bilimsel bilgiler var.

Bilimsel bilgilere nazaran hareket ettikten sonra ortaya çıkan meçhullüğü kabullenmemiz gerekiyor. Bizlerin yapacağı ferdi arayı korumak, maske takmak, hijyen kurallarına uymak. Dayanışma içinde, nazik formda ve nezaket protokolü içinde birlikte yaşamayı, bu gerçeği daima birlikte kucaklamayı kavramamız gerekiyor.

Belirsizlik insan ömrünün olağan kesimi ve belirsizlik her evrede var. Elden ele dolaşan objelere dokunduğumuz yahut toplu taşıma aracına bindiğinizde bile her vakit belirsizlik var. Pandemi sürecinde uzayan belirsizlik insan tipi için artık travmaya dönüştü. Her insan travmaya farklı karşılık verir. Kimi beşerler yaşanılan sürece karamsar bakar ve pandeminin bitmeyeceğini, hiçbir şeyin eskisi olmayacağını düşünür.

Bu niyet bencilleşme ve kendine yabancılaşmayı da beraberinde getirir. Akabinde çökkünlük hali gelir. Biz bu duruma ömür felci deriz. Ömür felci belirsizliğe en iyi tahlili ararken, bu belirsizliğin belirginleştiğini görmekle ortaya çıkar. Bu bir sarmaldır. İnsan bu ruh haliyle tıkanır, sıkışır. Kusursuz hayat arayışındaki en büyük talihsizliğin kendimiz olduğunu görmek büsbütün eylemsizlik haline geçmeye neden olur. Pandemiyi geçmişte kaçırdığımız fırsatlar dizisi olarak görebiliriz. Her şeye karşın hayatta olduğumuzu bilerek, umudumuzu kaybetmemiz gerekiyor. Pandemi eninde sonunda bitecek.

Olağandışı bir durum

Bu periyotta herkesin birbirine karşı daha şefkatli ve anlayışlı yaklaşması gerekiyor. Uzamış belirsizlik, uzamış tehlike algısına dönüşüyor ve beşerler farklı reaksiyonlar verebiliyorlar. Şunu bileceğiz, yaşadığımız durum olağandışı, bu duruma verdiğimiz farklı yansılar olağan. Süreçte verilen yansıların olağandışı bir durum karşısında verilen karşılıklar olduğunu kavramamız gerekiyor. Aklımıza gelen her fikirle hengame etmekten vazgeçmeliyiz. Düşündüğümüz her şey gerçek olmayabilir.

Hayat plan yaparken bize olanlardır. Şu an yaşadıklarımızın bize özel olmadığını, tüm dünyanın tıpkı zahmet ve süreçten geçtiğini bilir ve içselleştirirsek rahatlama sağlarız. Yalnızlığımızda bile yalnız olmadığımızı bilmemiz gerek. Dünya kimseye gül bahçesi vaat etmedi.

Sorulara takılmayın

Birlikte barışık yaşamayı öğrenmeliyiz. Aman virüs bana gelir mi?’ dediğiniz noktada, ‘şu an sağlıklıyım, bugün yemeği yiyecek imkanlara sahibim’ demeyi yani farkındalığı oluşturmamız gerekiyor. Hayatın bize verilen en büyük armağan olduğunu, yalnızca dışarıda yürüyüş yapmanın bile nimet olduğunu kanıksamalıyız.

Aklınıza gelen her soruya balıklama atlayıp soruların kölesi olmayın. Zira aklımıza pandemi hakkında gelen sorulara karşılık bulma sürecine girdiğimizde, kendi ürettiğimizi soruların kölesi olduğumuz üzere içinde yaladığımız vakit dilimini ıskalamış oluyoruz. Kimi vakitlerde içsel seyahatlere çıkmayı da bilmemiz gerekiyor. Yaşadığımız anlara odaklanarak, elimizdeki imkanların değerini bilerek, kendimizi gerçekleştirmek için okuyup araştırmamız gerekiyor.”

‘Öfke sorunu ve bağlantı güçlüğü’

Psikiyatri Uzmanı Doç. Dr. Burhanettin Kaya, çok güç günlerden geçtiğimizi belirtirken, sevdiklerimizden farklı kalmanın yanı sıra, özgürlüğün kaybı, hastalığın seyri ile ilgili belirsizliğin ruhsal yapı üzerinde dramatik tesirlere neden olduğunu söyledi. Kaya, “Öfke problemleri, buna bağlı davranış meseleleri, bağlantı zahmetleri yaşanıyor. Karantina uzadıkça ve hastalık belirtileri daha da arttıkça, etraflarında hastalığı yaygınlaşması ve seyrindeki aksilikler çoğaldıkça depresyon, akut gerilim bozukluğu, travma sonrası gerilim bozuklukları, yaygın anksiyete bozukluğu, panik bozukluk, somatik belirti bozuklukları, öbür duygudurum bozuklukları, hatta psikoz tabloları görebiliyoruz” diyor.  

Kamusal sorumluluk

Pandemi sürecinde birtakım bireylerin kendini iyileştirme eğilimi olarak alkol, husus ve ilaç kullanımına yönelmelerinin kelam konusu olduğunu lisana getiren Doç. Dr. Kaya, şunları söyledi: “Bilgi yetersizliği, eksik taraflı ve çarpıtılmış bir bilgi belirsizlik yaratma ve telaşın artışına yol açıyor. 10 günü aşan karantinaların ruhsal tesirleri daha şiddetli ve kalıcı olabiliyor. Salgın sürecinde yaşanan ekonomik kayıplar, işini kaybetme, fakirleşme da ruhsal etkilenmeyi artıran ve oluşan ruhsal belirtilerin şiddetlenmesini, süreğenlik kazanmasını sağlayan çok değerli etkenler. Bu salgının önlenmesi salt ferdî değil kamusal bir sorumluluk gerektiriyor.

Öncelikle devletin tüm kurum ve kuruluşlarıyla üzerine düşeni tam olarak yapması gerekiyor. Karantina-izolasyon uygulaması temel halk sıhhati prensiplerine nazaran ve temel insan haklarını gözeterek düzenlenmeli. Karantina sürecinin kendisinin bir travmatik etkene dönüşmesi engellenmeli, bireyin bu süreçte hayatını iyi bir halde sürdürmesini imkanlı kılan şartlar sağlanmalı. Var olan ekonomik kayıplarının giderilmesi, karantinadan ötürü çalışamayan ve hayatını sürdürmede zahmet çekenlerin ekonomik durumlarını desteklenmesi gerekir.”

YARIN: Prof. Dr. Yankı Yazgan’ın çocuklarla meskende vakit geçirme teklifleri