İnsan sıhhatinin yanı sıra ekonomileri de tehdit eden Kovid-19, ekonomilerde İkinci Dünya Savaşı’ndan beri görülmemiş bir çöküşe neden oldu.

Birçok ülkede fabrikalarda üretim durma noktasına gelirken, kimi perakende şirketleri mağazalarını kapatmak durumunda kaldı. Dünya genelinde birkaç hafta içinde yaklaşık 500 milyonluk istihdam kaybı yaşandı.

Ekonomik çöküşün neredeyse her ülke iktisadında hissedilmesine rağmen çöküşü eşsiz kılan; büyümedeki düşüşün ülkelere nazaran farklılık göstermesi oldu.

Güney Kore ve Türkiye kazananlar ortasında

Kovid-19 global iktisattaki resmi olmayan hiyerarşiyi yıkarken, Çin üzere ekonomiler krizin nispeten “kazananı”, Avrupa Birliği (AB) ekonomileri ise “kaybedenleri” olarak öne çıkıyor.

Merkezi Zürih’te bulunan yatırım bankası UBS’nin yaptığı araştırmaya nazaran, Çin’in, global ekonomik üretimdeki pazar hissesini 2019’dan 2021’e kadar olan süreçte yaklaşık yüzde 9 artıracağı öngörülüyor.

AB’nin ise Kovid-19 krizinden ötürü global iktisattaki hissesini 2019 ila 2021 ortasında yüzde 3,5 kaybetmesi bekleniyor.

Birlik içinde yer alan büyük ekonomiler, bölge iktisadının lokomotifi Almanya’nın 2 katı çöküş yaşarken, Almanya’nın nispeten iyi durumda olmaması halinde AB için kayıpların daha da büyük olabileceği belirtiliyor.

AB’nin yanı sıra kaybedenler ortasında Rusya ve Kovid-19’un yanında Brexit ile uğraş eden İngiltere de bulunuyor. Rusya’nın global ekonomik üretimdeki hissesinin yüzde 5,7, İngiltere’nin ise yüzde 5 düzeyinde azalacağı varsayım ediliyor.

Güney Kore ve Türkiye, kazanan ülkeler ortasında yer alıyor. Dünyanın en büyük iktisadı olan ABD’nin ise bu pozisyonunu gelecek yıl kabaca koruyacağı belirtiliyor.

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’nün (OECD) iddialarına nazaran, gelecek yıl ABD iktisadının büyüklüğü 2019 düzeyinde kalacak, Çin ise yüzde 10 daha geniş iktisada sahip olacak.

Çin’in yanı sıra öteki Güneydoğu Asya ülkelerinin de salgın tecrübelerinden ötürü Kovid-19 krizinden ekonomik olarak daha iyi çıktıkları belirtiliyor. MERS ve SARS üzere salgınlardan ders alan bu ülkelerde, kolektif refah ferdi özgürlüklerden daha bedelli görülüyor. Bu nedenle kelam konusu ülkeler, krizde avantajlı durumda bulunuyor.

Çin ve Güney Kore ekonomilerinde öteki büyük ülkelere nazaran imalatın GSYH’de daha fazla hisse almasının krizde bu ülkelere avantaj sağladığı da belirtiliyor.

Çin en önde gelen oyuncu pozisyonunda

Kovid-19 krizi olmasa bile yüksek büyümesi sayesinde Çin’in global iktisattaki hissesinin artacağı değerlendirilirken, sıhhat krizinin Çin’in yükselişini daha da hızlandırdığı vurgulanıyor.

Kelam konusu hızlanmanın, hem Çin’in Asya’daki ekonomik hakimiyeti hem de öbür büyük ekonomileri yakalama süreci açısından gerçekleştiği kaydediliyor. Kovid-19 konusunda Batılı ülkelerden gelen tenkitlere karşılık veren Çin, salgın sonrası yüksek teknolojisini ve kendi kendine yeterliliğini artırmak için 5 yıllık programlar hazırladı.

Öteki yandan, Avro Bölgesi’nin giderek geride kalması dikkati çekiyor. Bilhassa İtalya, İspanya ve Fransa üzere iktisatların birinci koronavirüs dalgasıyla ani kayıplar yaşaması ve çok borçlanması Avro Bölgesi’nin geleceği konusundaki kaygıları artırıyor.

Kovid-19 salgınından ağır darbe alan İspanya, UBS’in araştırmasında, salgın nedeniyle dünya genelinde en derin resesyon yaşayan büyük ekonomiler ortasında Hindistan’ın akabinde 2’nci sırada yer alıyor. Tıpkı listede Fransa 5’inci ve İtalya ise 8’inci sırada bulunuyor.

Avro Bölgesi’nin en büyük iktisadına sahip Almanya’nın Kovid-19 krizini öbür Avrupa ülkelerine nazaran daha iyi atlatması ise dikkati çekiyor. Almanya’nın son 10 yılda uzun periyotlu bir istikrarlı büyüme içinde olması, kamu borcunun GSYH’ye oranını yüzde 80’den yüzde 60 düzeyine düşürmesi ve fazla veren bütçesinin; Kovid-19 krizine hazırlıklı yakalanmasını sağladığı belirtiliyor. Başbakan Angela Merkel’in 2008 finansal kriz deneyimi, ülkenin işleyen ve güçlü kurumlara sahip bulunması, Kovid-19 krizinin en fazla etkilediği hizmet dalına Alman iktisadının daha az bağımlı olması, sanayi bölümünün yükü, eyalet idarelerinin ekonomik ve politik olarak güçlü olmasının da Almanya’nın, bölgedeki öbür ülkelere nazaran krizi daha hafif atlatmasına yardımcı olduğu tabir ediliyor.

Karantina tedbirlerinin müddeti ve kapsamı kıymetli

Kovid-19 krizinde ülkelerin ekonomik büyümesindeki farklılıklar, salgının yayılmasını önlemek için alınan tedbirlerin uzunluğu ve derinliğinin ekonomilerdeki tesirini ortaya koyuyor. Tedbirlerin mühleti, iktisattaki resesyonun boyutunu da etkiliyor. Bu durum, “tedbirlerin genel olarak iktisadın önemli halde ziyan görmesine neden olduğu” manasına da gelmiyor.

Salgında birinci dalganın başında sıkı karantina tedbirleri uygulayan Vietnam ve Güney Kore üzere ülkeler, şimdiye kadar krizi en iyi biçimde atlatan ülkeler olarak öne çıkıyor. Bu ülkeler başta önemli bir ekonomik çöküş yaşamalarına rağmen bu durum uzun sürmedi ve kelam konusu çöküşü güçlü bir toparlanma takip etti.

Buna rağmen ABD ve İngiltere’de olduğu üzere Kovid-19 hadise sayısı yüksek olan yerlerde geç uygulanan karantina tedbirlerinin daha az tesirli olduğu dikkati çekiyor.

Sıkı önlemler almayan İsveç üzere ülkelerde bile birçok insan istekli olarak ekonomik faaliyetlerden uzaklaştığı için önemli bir ekonomik resesyon görüldü.

Kimi ekonomistler, salgının ekonomileri daha az küreselleştireceğini, daha az eşit hale getireceğini ve daha fazla dijitalleştirileceğini belirtiyor.

Ekonomistler, üreticilerin üretimlerini ana merkezlerine yaklaştırmasını, ofis çalışanlarının haftanın bir kısmı meskenden çalışmaya devam etmesini ve salgının hizmet dalında düşük fiyatlı kısmı uzun işsizlik devirleriyle karşı karşıya bırakmasını bekliyor.

“Mali tedbirler gelecek yıl daha büyük rol oynayacak”

Araştırmalar, Kovid-19 krizinde daha büyük imalat kesimine sahip ülkelerin daha az kayıp yaşadığını ortaya koyuyor. Bunun nedeni olarak “fabrikaların mağazalar, restoranlar yahut otellere nazaran toplumsal aralık zaruriliği altında açık tutulmasının daha kolay olması” gösteriliyor.

Hükümetlerin kriz idaresinin başarıda tesirli olduğu belirtilirken, birçok gelişmiş ülkede hükümetlerin çok kapsamlı yardım ve kurtarma programları uygulamasının salgının ekonomik tesirini hafiflettiği tabir ediliyor.

İktisat Araştırma Enstitüsü (Ifo) Araştırma ve Ekonomik Kestirim Müdürü Timo Wollmershaeuser, global Kovid-19 şokunun herkesi vurduğunu fakat ülkelerin büyüme oranlarındaki farklılıkların her zamankinden daha büyük olduğunu kaydetti.

Kurtarma ve ekonomik canlandırma programlarının bu yıl yaşanan çöküşün derinliği açısından görece değersiz olduğunu belirten Wollmershaeuser, “Gelecek yıl mali siyaset tedbirleri daha büyük rol oynayacak. İkinci dalgada, iktisada devlet dayanağı daha değerlidir. Zira birçok şirket, rezervlerini tüketmiş olacak. Daha sonra buna büyük hükümet yardım programlarıyla kararlı bir formda karşı koyabilen ülkeler, açık bir avantaja sahip olacak.” sözlerini kullandı.

“Çin, bu yıl büyümeye devam edecek”

Timo Wollmershaeuser, salgının ikinci dalgasında dünya ekonomisindeki farklılıkların yeniden kıymetli ölçüde olacağını vurgulayarak, Kovid-19 virüsünün Asya’da nispeten az yayılmaya devam etmesi ve bu ülkelerin öbür bir kriz yaşamaması halinde Çin’in global iktisattaki tartısının daha da fazla değişeceğini aktardı.

Kiel Dünya İktisadı Enstitüsü Lideri Gabriel Felbermayr da geçen yıllarda yüzde 6 civarında büyüme performansı gösteren Çin iktisadının, krize karşın sonlu da olsa büyüme trendini koruyacağına işaret etti.

“Türkiye’nin Kovid-19 krizinden ihracatını daha fazla artırarak çıkma potansiyeli var”

Konstanz Üniversitesi Milletlerarası İktisat Profesörü Erdal Yalçın ise salgının tüm ülkelerde gelecekteki memleketler arası ticaret akışları üzerinde güçlü tesirinin görüleceğini tabir etti.

Türkiye’nin gelecek 10 yılda ihracatını daha fazla artırarak kelam konusu krizden çıkma potansiyeline sahip bir ülke olduğunu vurgulayan Yalçın, bu beklentiyi destekleyen nedenler olduğunu söyledi.

Yalçın, “Kovid-19 devrinde yaşanan tecrübeler göz önüne alındığında, AB ülkeleri ve üreticiler, katiyetle Çin ve Doğu Asya ülkelerinden ithalata bağımlılığı azaltmaya çalışacaklardır. Türkiye, halihazırda Avrupalı?? çok uluslu şirketlerin kıymet zincirlerine iyi entegre olmuş bir iktisada sahip. Önde gelen AB ülkeleriyle lojistik irtibat gelişmiş durumda ve bu irtibat Türkiye ile AB ülkeleri ortasında süratli bir orta mal değişimine müsaade vermektedir.” tabirlerini kullandı.

Türkiye’nin maliyet faktörü avantajına dikkati çeken Yalçın, “Türk lirasındaki kıymet kaybı, dış borcu olan yerli Türk şirketlerini baskılıyor. Zayıf Türk lirasının, uzun vadede düşük iş gücü maliyetleri açısından Türkiye’nin rekabet gücüne olumlu tesiri olacaktır. Türkiye’nin bilhassa AB şirketleri için cazipliği, daha düşük maliyetler nedeniyle muhtemelen artacaktır.” dedi.

“Türkiye’nin emniyetli, iyi eğitimli iş gücü avantaj”

Erdal Yalçın, Türkiye’nin büyük, muteber, iyi eğitimli iş gücüne sahip olduğunu söz ederek, “Türkiye, genç ve iyi eğitimli insanları ile büyük bir nüfusa sahip. Bilhassa AB’den memleketler arası şirketler için bu, Türkiye’yi AB pazarı için mal üretmek üzere muteber ve farklı bir yer haline getiriyor.” dedi.

Türkiye’nin Kovid-19 krizinden bilhassa ihracat dalında daha güçlü çıkabileceğine kuşkusu olmadığını vurgulayan Yalçın, bunun için kimi koşulların sağlanması gerektiğinin altını çizdi.

Yalçın, Türkiye ile AB ortasındaki siyasi bağlantıların daha istikrarlı hale gelmesi gerektiğine işaret ederek, AB ile Türkiye ortasındaki siyasi münasebetlerde meselelerin giderilememesi halinde ihracatta bahsedilen ikinci potansiyellerin gerçekleşmesinin daha az muhtemel olduğunu söyledi.