MELTEM GÜNAY İstanbul

Boğaziçi Üniversitesi’nden Fizik ve Matematik çift anadal derecesiyle mezun olan Özakın, doktorasını Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü’nde (Caltech) tamamladı. Georgia Institute of Technology’nde bilgisayar bilimleri ve kuantum teknolojileri alanlarında dokuz yıl çalışan Özakın, daha sonra Silikon Vadisi’nde finans ve güç dalları üzere farklı alanlarda yapay öğrenme uygulamaları geliştirdi. Boğaziçi Üniversitesi’ne geçen yıl dönen Özakın, TÜBİTAK 2232 programı için yapay öğrenme ve sarsıntılarla ilgili yazdığı projesine dayanak aldı. Özakın çalışmalarını ve gayelerini Milliyet’e anlattı.  

Projede zayıf zelzelelere odaklandıklarını anlatan Özakın, “Deprem tespit sistemlerinin de birden fazla vakit gözden kaçırdığı çok sayıda ufak zelzele oluyor. Yer aslında her an titreşiyor, art planda daima bir gürültü var ve bahsettiğim küçük sarsıntılar o gürültünün içinde kayboluyorlar. Küçük sarsıntılar, yerdeki gürültünün içinde kendilerine ilişkin hayalet üzere bir iz, bir fısıltı bırakıyor diyebiliriz. Projemizin emeli bu cins hayalet zelzeleler diyebileceğimiz zelzeleleri yapay öğrenme tekniklerini kullanarak tespit etmek” dedi.  

‘Fay ne yapıyor?’

Özakın bu çalışmanın kıymetini de şöyle anlattı; “Biz fayın ne yaptığını bilmek istiyoruz. Fay yavaş yavaş kayıyor mu yoksa hiçbir hareket olmadan kilitlenmiş bir durumda mı? Kuzey Anadolu Fay Çizgisi üzere büyük sarsıntılar görülen faylarda aslında çok sayıda küçük sarsıntı de oluyor. Bu küçük sarsıntılar ise fayın hareketine, davranışına, tahminen geleceğine dair ipuçları içeriyorlar. Küçük zelzeleleri kaçırmak, fayın verdiği bu sinyalleri de kaçırmamız manasına geliyor. Ne kadar çok zelzelesi yüksek hassasiyetle yakalar ve incelersek, faya dair o kadar bilgi elde edebiliyoruz. Zelzele dalgaları yerin içinde yayılırken, geçtikleri yerlere dair izler topluyorlar. Sismologlar bu izleri inceleyerek bir nevi tomografi çeker üzere yerin çeşitli katmanlarında ne üzere yapılar olduğunu öğreniyorlar. Çok fazla sayıda olan küçük sarsıntıları yakalamak, bu çeşitten bilgilere ulaşmamıza da katkıda bulunuyor.”

‘Erken ikaz için bir adım’  

Projenin şimdi erken basamakta olduğunu belirten Özakın, “Bu noktada Kandilli Rasathanesi’ndeki bilim insanlarıyla birlikte çalışıyoruz. Yapay öğrenme teknikleri kullanarak yakaladığımız sarsıntılar oradaki araştırmacı meslektaşlarımızın çalışmalarına da katkıda bulunacak. Bu küçük zelzelelere bakarak yorum yapabilecekler. Onlar yerin tabiatını daha iyi bildikleri için yakalanan küçük zelzelelerin fayın durumuna dair neler anlattığını bize onlar söyleyecekler, ülkemizdeki fay çizgilerine dair anlayışımızı ileri taşıyacaklar. Projenin ayrıyeten erken ikaz sistemlerinin kalitesini artıracağını da düşünüyoruz.” diye konuştu.