Türkiye ile Yunanistan’ı savaşın eşiğine getiren Kardak krizinin üzerinden 25 yıl geçti. 31 Ocak 1996’da Türk askerinin Kardak’a çıkmasıyla sonuçlanan krizin merkezinde Dışişleri Bakanlığı Müsteşarı olarak güçlü misyon yürüten Onur Öymen, çeyrek yüzyıl evvel yaşananları Milliyet’e anlattı:

Ege’de aidiyeti belirli olmayan ada ve adacıkların (EGAYDAAK) statüsü hakkında bilgilerinizi aktarır mısınız??

Ege Denizi’ndeki adaların hangi ülkeye ilişkin oldukları Başta Lozan olmak üzere ilgili memleketler arası antlaşmalarla belirlenmiştir. Lozan’ın 16. unsurunda kime ilişkin olduğu belirli olmayan adalardan kelam edilmekte ve bunların geleceğinin ilgili ülkeler tarafından belirleneceği belirtilmektedir. Hakikaten, 1932’de Türkiye ile o vakitler 12 Ada’yı elinde bulunduran İtalya ortasında, Meis adasının civarındaki adacıklar ve kayalıklarla ilgili olarak müzakereler yapılmış, bir antlaşma imzalanmıştır. Buna nazaran adacıkların ve kayalıkların kimilerinin ve Bodrum civarındaki Karaada’nın Türkiye’ye, birtakım adacık ve kayalıkların da Yunanistan’a bırakılması kararlaştırılmıştır… Kardak’ın bulunduğu bölge ile ilgili olarak da birtakım teknik görüşmeler yapılmış, lakin bunlar resmi bir antlaşmaya dönüşmemiştir.

Kardak’ı bu adalardan farklı kılan özellik var mı??

O bölgede, Türkiye ile Yunanistan ortasında, Lozan’da ve 1947 Paris Antlaşması’nda rastgele bir deniz hududu çizilmemişti. Kardak’ın Yunanistan’a ilişkin olduğunu belirleyen hiçbir antlaşma yoktu. 12 Ada’yı İtalya’dan Yunanistan’a devreden Paris Antlaşması’nda Kardak adaları ile ilgili bir karar olmadığı üzere, Türkiye ile Yunanistan ortasında da bir deniz hududu belirlenmemişti.

31 Ocak 1996 sabahı Türk bayrağı dikilmesiyle sonuçlanan Kardak krizi sürecinden neler yaşandı? ?

O sırada Dışişleri Bakanlığı Müsteşarıydım. Figen Akat isimli Türk yük gemisinin 25 Aralık 1995’te Kardak’ta karaya oturması ve gemiye yaklaşan bir Yunan kıyı güvenlik botunun, kaptana Yunan karasularında bulunduğu bildirisini göndermesi ile başlayan krizi diplomatik görüşmelerle çözmeye çalıştık. Çabucak Genelkurmay Başkanlığı ve öteki ilgili kurumlarımızla birlikte durumu değerlendirdik. O bölgeyle ilgili olarak, uzunca bir vakitten beri, Dışişleri Bakanlığı, Genelkurmay ve Deniz Kuvvetleri Komutanlığı’nın arşivlerinde kapsamlı bir çalışma yapılıyordu. O nedenle, bu mevzudaki hukuksal ve siyasi tavrımızı detaylarıyla belirlemek güç olmadı. Yunanistan’ın Kardak üzerinde hak sahibi olduğunu belirleyen hiçbir memleketler arası antlaşmanın olmadığını bir sefer daha saptadık. Buna karşın Yunanistan hem Atina’da Ankara’daki büyükelçiliği vasıtasıyla Kardak’ın Yunanistan’a ilişkin olduğunu argüman etti lakin bunu kanıtlayacak hiçbir evrak gösteremedi. Türkiye ile Yunanistan ortasında ağır bir diplomasi trafiği yaşandı. Başbakan Tansu Çiller’in başkanlığında ile Dışişleri Bakanı Deniz Baykal’ın ve Genelkurmay Başkanlığı’nın üst seviye yetkilileriyle durumu değerlendirdik. Kardak krizi, olayın cereyan ettiği tarihten 26 gün sonra, 20 Ocak tarihinde bir Yunan mecmuası tarafından kamuoyuna duyuruldu ve derhal Yunan basınında Türkiye aleyhine propaganda başlatıldı.

İşte o telefon konuşması

Gece saat 02.00 civarında Amerikan Dışişleri Bakan Yardımcısı Holbrooke meskene telefon etti. Kendisiyle Bonn’da birebir tarihlerde Büyükelçilik yapmıştık. Ortamızda şöyle bir konuşma geçti:

– Türk askerlerinin bu gece Kardak’a bir çıkartma yapacağını duyduk. Bu haber gerçek mu?

– Hayır, o denli bir plan yok, yanlışsız değil.

– Aman beni çok rahatlattın.

– O kadar rahatlama, hakikat olmayan askerlerimizin çıkacağı haberi. Doğrusu çıktık, esasen Oradayız.

– Artık ne yapacağız? Çizgimin öbür ucunda Yunanistan Dışişleri Bakanı Pangalos var.

Sabaha kadar birkaç kere telefonlaştık. Her kezinde Dışişleri Bakanı Baykal’a bilgi verdim. Sonunda Yunanlılar gün doğmadan bayraklarını da askerlerini de alarak adadan çekilmeyi kabul etti. Krizden evvelki duruma dönüldü. Kriz böylelikle sona ermiş oldu.

‘Askerler hazır olduklarını belirtti’

Yunanistan, krizi nasıl tırmandırdı?

İki ülke ortasında diplomatik temas sürerken, bir yandan da Yunanistan’da Kardak’a el koymak için fiili durum yaratmaya çalışanlar vardı. 26 Ocak’ta Yunanistan’ın Kalimnos Adası Belediye Lideri, Kardak kayalıklarından birine giderek Yunan bayrağı çekti. Sonraki gün Hürriyet gazetesi muhabirleri Yunan bayrağını indirip yerine Türk bayrağı dikti. Bir gün sonra, civar adalardan gelen birtakım Yunanlar tekrar Yunan bayrağı astı. Bunu izleyen birkaç saat içinde Yunan silahlı kuvvetleri Kardak’taki kayalıklardan birine askeri tim çıkardı. Başbakan Tansu Çiller verdiği demeçte “O bayrak inecek, o asker gidecek” diyordu.  Başbakan başkanlığında bir toplantı yapıldı. Bu toplantıya Dışişleri Bakanı Baykal, Deniz Kuvvetleri Kumandanı İnanç Erkaya, Genelkurmay İkinci Lideri Çevik Bir ve Dışişlerinden benimle birlikte üst seviye yetkililer katıldı. Bütün bilgiler Başbakan’a sunuldu ve Yunanistan’ın Kardak’a fiili durum yaratarak el koymak istediği belirtildi. Çiller, askeri yetkililere bir harekât yapmaya hazırlıklı olup olmadıklarını sordu. Askerler hükümetin vereceği bütün talimatları derhal yerine getirmeye hazır olduklarını belirtti.

Sizin görüşmeleriniz nasıl başladı? ABD’den bir yönlendirme geldi mi?

Ben diplomasiye son bir talih tanımak için bu kararın bir gün geciktirilmesini önerdim. 30 Ocak sabahı Yunanistan’ın Ankara Büyükelçisi beni ziyaret etti. Kendisini açık bir lisanla uyardım. Bu ortada yaptığımız bir kıymetlendirme toplantısında Dışişleri Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı, pahalı arkadaşımız Büyükelçi İnal Batu, öbür Kardak adacığına asker çıkartarak Yunanistan’ı askerlerini geri çekmeye zorlayabileceğimizi ve bu sorunu kan dökmeden çözebileceğimizi düşündüğünü söyledi. Onun bu teklifini biz de benimsedik ve hükümete önerdik. O gece askerlerimiz gece geç vakit bitişik adacığa çıktı… Kardak krizi sırasında Türkiye’nin gösterdiği kararlılık ileride olabilecek gibisi durumlarda sergilememiz gereken siyasetlere örnek olmalıdır.