Gazi Mustafa Kemal, sonsuz bir sevgi ile bağlı olduğu annesi Zübeyde Hanım’ın kabri başında, yaşadıkları ızdıraplı günleri anlatır ve ulusal egemenlik uğrunda canını vermenin vicdan ve namus borcu olduğuna ant içer.

Atatürk’ün annesi Zübeyde Hanım, 98 yıl evvel 14 Ocak 1923’te vefat ettiğinde, oğlu Mustafa Kemal Paşa, Batı Anadolu’da kıymetli ve uzun bir seyahate çıkmıştı. Gazi Paşa, Büyük Zafer’den dört buçuk ay sonra başlattığı ve 20 Şubat’a kadar sürecek gezisiyle sıcak cephelerden çıkıldıktan sonra, ordunun ve halkın durumunu görmeyi; savaş alanlarındaki zaferi iktisatla taçlandırmanın yollarını aramayı ve “şimdi ne olacak” diye başlarda beliren soruları yanıtlamayı amaçlamıştı. Mustafa Kemal, seyahatinin birinci günü Eskişehir’deyken, Başyaveri Salih Bozok’tan, annesi Zübeyde Hanım’ın İzmir’de vefat ettiğini bildiren telgraf alır. Mahmut Soydan’ın aktardığına nazaran, annesine sonsuz bir sevgiyle bağlı olan Gazi, bu acı habere çok üzülür, gözlerinden yaşlar akar; içinin kan ağladığı aşikardır. Mustafa Kemal, “cenaze merasimine hazır bulunmak için çabucak İzmir’e mi hareket mi etmeli?” diye bir müddet düşünür. Fakat, ordu teftiş hazırlığındadır; verilen buyruk ve kararlardan vazgeçmek gerekmektedir. Başkumandan Paşa, “Vatan görevinin yanında hiçbir hissin kararı yoktur” diyerek, programını değiştirmez. Salih Bozok’a, “Verdiğiniz elim haber beni çok müteessir etti. Merhumenin uygun bir halde cenaze merasimini yaptırınız. Cenabı Hak, millete hayat ve selamet versin” diye telgraf çekerek, seyahatine devam eder.

Annesinin kabri başında

Gazi Paşa, 27 Ocak 1923 günü sabahı İzmir’e gelir gelmez, Karşıyaka İstasyonu’nda trenden inerek annesinin defnedildiği Ferik Osman Paşa Camisi’ne sarfiyat; o sıra bir müezzin tarafından minareden salâ verilir. İzmir seyahatinin 1923 yılında kitap olarak basılan “İzmir Yollarında”da yer alan bilgiye nazaran, Mustafa Kemal Paşa, annesinin kabri önünde “büyük bir dinî huşu ile” bir müddet sessiz durur, “merhumenin ruhuna Fatiha armağan eyledikten sonra”, orada bulunanlara anılarını canlandıran konuşmasında, annesiyle birlikte yaşadıkları ızdıraplı günleri, ülkenin içinde bulunduğu o güç vakitlere işaret ederek anlatır. “Zavallı validem” diye başladığı konuşmasında annesinin, millet için bir dava olan İzmir’in kutsal topraklarına verildiğini belirtir. “Burada yatan annem, zulmün, zorun bütün milleti felaket uçurumuna götüren bir keyfi yönetimin kurbanı olmuştur” diye devam eden Mustafa Kemal, sürgünde yaşadığı tehlikelerin annesinin hayatını ızdırap ve gözyaşları içinde geçirmesine neden olduğunu anlatır. Mütareke vaktinde Anadolu’ya geçtiğinde annesini acı çeker bir halde İstanbul’da bırakmak zorunda kaldığından hüzünle kelam eden Gazi, kısa müddet evvel İstanbul’dan kurtarabildiğinde annesine hasta bir haldeyken kavuştuğunu söyler.

Ulusal egemenlik andı

Büyük keder duyduğunu belirten Mustafa Kemal, “anamız vatanı mahv ve harabiye (yok olmaya) götüren yönetimin artık bir daha avdet etmemek (geri gelmemek) üzere mezarı ademe (yok oluşa) götürülmüş olduğunu görmek”ten teselli bulduğunu lisana getirir. Ulusal egemenliğin sonsuza dek devam edeceğini, bundan güç aldığını kaydeden Mustafa Kemal, annesinin ve bütün cetlerin ruhuna, kelam verdiği vicdan yeminini tekrar eder: “Validemin medfeni (kabri) önünde ve Allah’ın huzurunda aht ve peyman ediyorum (ant içiyorum); bu kadar kan dökerek milletin elde ettiği egemenliğin korunması ve savunulması için gerekirse validemin yanına gitmekten asla tereddüt etmeyeceğim. Ulusal egemenlik uğrunda canımı vermek, benim için vicdan ve namus borcu olsun.”

ZÜBEYDE HANIM

Zorluklara direnen güçlü bir bayandı

Zübeyde Hanım, 1857 yılında doğdu. Çocukluğu Langaza’da geçti. Ailesi, soy olarak yıllar evvel Anadolu’dan Rumeli’ye geçmiş Yörüklerdendi ve Varyemezoğulları olarak tanınıyordu. Zübeyde Hanım, 14 yaşında iken 1871 yılında Selanik’te Gümrük Muhafaza’da vazifeli Ali İstek Efendi ile evlendi. Bu evlilikten Atatürk’ten evvel doğan Fatma, Ahmet ve Ömer, çok küçük yaşta hastalık nedeniyle öldü. Atatürk’ün en küçük kardeşi Naciye de genç kızken ölmüştü. Ali İstek Beyefendi, 1888 yılında ölünce, çocukları yedi yaşındaki Mustafa, bir yaşındaki Makbule ve 40 günlük Naciye ile yalnız kaldı. Şiddetli bir hayata göğüs geren Zübeyde Hanım, daha sonra Rapla çiftliğinde subaşılık yapan kardeşi Hüseyin Efendi’nin yanına yerleşti. Mevtin ve hayatın binbir türlü zorluğuna karşı yaşadığı acıları içine gömen Zübeyde Hanım, Ulusal Çaba sürecinde oğlunun en büyük destekçilerinden biri oldu ve onunla daima gurur duydu.