Berkeley Üniversitesi Moleküler ve Hücre Biyolojisi Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Elçin Ünal, hücrelerde yaşlanma sonucunda biriken hasarların doğal yollarla tedavi edilmesi konusunda yaptığı çalışmalarla 2020 Sabri Ülker Bilim Ödülü’nün sahibi oldu. Kendi laboratuvarında takımıyla sürdürdüğü çalışmalarda hücresel yaşlanmayı anlayıp geri çevirmeyi başarmayı hedeflediklerini lisana getiren Doç. Dr. Ünal Milliyet’e konuştu.

Bilkent Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü’nden mezun olan, doktora çalışmasını ABD’deki Johns Hopkins Üniversitesi’nde ‘mayoz bölünme’ üzerine tamamlayan Doç. Dr. Ünal, doktora sonrasında MIT’de yaşlanmanın mayoz bölünme üzerine tesiri yerine bunun zıddını yaparak mayoz bölünmenin yaşlanma üzerine tesirini araştırmaya başladı. 2104’ten beri de Berkeley Üniversitesi Moleküler ve Hücre Biyolojisi Bölümü’ne çalışmalarını sürdüren Doç. Dr. Ünal, çalışmalarını şöyle anlattı:

“Yaşlanma sonucunda hücrelerde protein kalite denetimi ve organel işlevlerinde düşüş gözlenir. Bedenimizdeki üreme hücreleri bu hasarları doğal olarak etkisiz hale getirebiliyor. Şayet üreme hücrelerinin bunu nasıl başardığını anlayabilirsek, öbür hücrelere de bu düzenekleri uygulayabiliriz. Yaşlanma, kanser ya da Alzheimer üzere çok değişik tipteki hastalıkların birinci risk faktörü. Şayet yaşlılık sonucunda ortaya çıkan hasarları hücre düzeyinde tedavi edebilirsek, değişik tipteki hastalıkların ortaya çıkma talihini da azaltabiliriz. Temel maksadımız hücresel yaşlanmayı anlayıp geriye çevirmeyi başarmak.

Saati keşfettiler

Hücre yaşlanması, hücrelerin yinelenme kapasitelerinin sınırlanmasıyla ilgili bir süreç. Bedenimizdeki hücreler, mesela kök hücreleri, birçok defa bölünebilir. Lakin ömür müddetleri sonsuz değil, bir noktada ölürler. Organizma yaşlandıkça, kök hücre havuzunu azaltır yahut farklı dokulardaki hücreler yaşlanmaya başlar bölünmeyi bırakır. Grubum, bu yaşlı hücrelerin mayoz bölünmeye uğradıklarında yaşlanma saatlerini resetlediklerini buldu. Bu da bize mayoz bölünme sürecinin içeriden yaratılan tekrar gençleşme yolu olduğunu düşündürüyor. Bizim emelimiz mayoz bölünme ile tekrar genç hücrelerin içeriden izledikleri yolların sistemini anlamak ve bu işleyişi öbür hücre tiplerine uygulamak. Gayemiz kendi başına insan ömür mühletini uzatmak değil, daha çok sağlıklı ömür müddetini uzatmak ve hayat kalitesini daha ileri yaşlara taşıyabilmek.”

Araştırmanın çok erken etabında olduklarını lisana getiren Doç. Dr. Ünal, “Öncelikle hücrelerin nasıl kendilerini tekrar gençleştirdiklerini anlamak. Otomobilin nasıl çalıştığını anlayacağız ki devamında bozulmuş bir arabayı tamir edebilelim. Şimdiye kadar bu süreçten sorumlu olan yaklaşık 90 gen bulduk ve bunların üçte biri insan hücrelerinde bulunuyor. Artık bu genlerin işlevlerini ve eski hücreleri tamir etme sürecindeki rollerini tanımlamaya çalışıyoruz” dedi.

Tutkulu amaçlarınız olsun

Doç. Dr. Ünal bilim insanı olmak isteyenlere de şu tavsiyelerde bulundu; “Tutkulu gayelerin olması iyidir, böylelikle her vakit kendinizin daha iyi bir versiyonu olmak için meydan okuyabilirsiniz.”