Kandilli’de deniz kıyısında bulunan ve geçen pazar çıkan yangında küle dönen Vaniköy Mescidi, İstanbul’da sayısı azalan ahşap çatılı en kıymetli eser olarak tanımlanırken, “Boğaz’ın ışıklı camisi” olarak da anılıyordu. Cumhurbaşkanı Erdoğan, Vaniköy semtiyle yaşıt yapıtın aslına uygun ihya edileceğini açıklarken, uzmanlar yapıda yangın önleyici önlemlerin alınmamasını eleştirdi. Mimar Sinan Genim’in ise aylar evvel Vaniköy Camisi  için acil önlem alınması konusunda ikazda bulunduğu ortaya çıktı.

‘Yeniden ihya edilecek’

Boğaz’ın incisi kabul edilen Vaniköy Camisi’nden yangın sonrası yansıyan manzaralar herkesi üzdü. Yangının çıkış nedenine ait soruşturma başlatılırken, Cumhurbaşkanı Erdoğan, Twitter’da yayımladığı iletide, Vaniköy Camisi’nin aslına uygun olarak yine ihya edileceğini belirterek, “İstanbul Boğazı’nın sembollerinden tarihi Vaniköy Camisi’nde çıkan yangın hepimizi derinden üzmüştür. Camimizi en kısa müddette yüzlerce yıllık tarihi dokusuna ve aslına uygun bir halde yine ayağa kaldırarak gelecek jenerasyonlara miras bırakacağız” açıklamasında bulundu.

Mayıs ayında uyardı

Kent ve Kültür Dergisi’nin Mayıs sayısında yanan tarihi ibadethaneye ait bir yazı kaleme alan Mimar Sinan Genim’in, “Vaniköy Camisi’nin, geleceğe intikali için hemen önlem alınması gerekmektedir” ihtarında bulunduğu ortaya çıktı. Küle dönen tarihi yapıtın değerine ait Milliyet’e konuşan Genim şunları söyledi: “Eseri son ziyaret ettiğimde tahta kaplamalar ve birtakım yanlış uygulamalar dikkatimi çekmiş, cami görevlisini de uyarmıştım. Yanan eser, 1670 yılında Vani Mehmet Efendi tarafından inşa edilirken, Sultan I. Mahmut vaktinde mescide hünkar mahfili ek edildi. Vaniköy, erken periyotlarda Lykadion koyu olarak tanımlanıyordu. Sultan 4. Mehmed (1648-1687) devrinde şehzadelere hocalık eden Vani Mehmed Efendi’ye bu bölgede büyük bir toprak ve koruluk bağışladı. Vâni Mehmed Efendi buradaki eski bostancılar mescidini onarıp, bir medrese, imarethane ve cemaatine mensup bireyler için çok sayıda yapı inşa ettirdi. Vâni Mehmed Efendi, Bursa’nın Kestel Köyü’nde 1685’de vefat etti. Vaniköy Mescidi ise Sultan I. Mahmud devrinde, Sadrazam Divitkar Mehmed Paşa eliyle onarıldı. Padişah yaz aylarında saray hekimbaşısıyla, Şeyhülislam Hayatizade Mehmed Emin Efendi’nin bölgeye yerleşmesine önayak olarak Vaniköy’ün canlanmasını sağladı. Mescide bir de hünkâr mahfili eklendi. Üç cephesinden ışık alan caminin içi çok aydınlık ve ferah olduğundan ‘Işıklı mescit’ diye de anılırdı. 1970’lerin başına kadar önünde yer alan Vaniköy Vapur İskelesi nedeniyle daha hareketli olan cami ve etrafı günümüzde terk edilmiş bir imaj içeriyordu. Cami ve hünkâr mahfilinin hemen tamirata gereksinimi vardı. Boğaziçi’nin en az iskânına sahip olan Vaniköy’de, 350 yıllık maziye sahip  böylesi değerli bir kültür varlığının bulunması büyük bir talihti lakin yangında küle döndü. Sayıları giderek azalan ahşap çatılı camilerimizin en hoş örneklerinden biri olan ve geçmişi yüzyıllar ötesine ulaşan Vaniköy Camisi’nin geleceğe intikali için hemen önlem alınmalıydı.”

‘Neden söndürme sistemi yoktu?’

Yüksek Mimar Doğan Hasol gerekli tedbirlerin alınmadığına dikkat çekerek; “Vaniköy Mescidi metruk bir yapı değildi ve yanması garip! Ahşap eser bünyesindeki elektrik tesisatının özel bir sistemi olması gerekirdi. Böylesi değerli bir yapıta özel yangın söndürme sistemleri monte edilemez miydi? Geçmişimize ilişkin en değerli yapılardan birini kaybettik. Bu yapıtların yok olması, kültürel ve mimarı mirasın silinip gitmesi manasına geliyor” diye konuştu.

‘Deniz itfaiyesi olmalı’

İstanbul Üniversitesi Mimarlık Fakültesi’nden Prof. Dr. Kemal Kutgün Eyüpgiller, Vaniköy Camisi’nin  Boğaziçi’nin incisi olduğunu lisana getirirken, “Yapının özel tedbirlerle korunması, kullanım ve kontrollerinden sorumlu kurumların üst seviyede itina göstermesi gerekirdi. Bu cins yapılarda özgünlüklerini bozmayacak ve tehlike yaratmayacak tipten tesisat kullanılmalı. Yangın ikaz ve alarm sistemleri olmalı. Bu hususta ders ve tedbir alınmadığı ortadadır. 19. yüzyılın sonlarında Macar kökenli bir paşanın teşebbüsleriyle İstanbul’da birinci sefer deniz itfaiyesi kurulduğu bilinmektedir. Boğaz köylerinde yangınlara süratli müdahale sağlayan bu teşkilatın sonradan dağıtılması ve bir daha da kurulmaması büyük hata” ikazlarında bulundu.

Geniş çaplı soruşturma

Anadolu Cumhuriyet Başsavcılığınca Vaniköy Camisi’nde çıkan yangına ait “mala ziyan verme” ve “genel güvenliğin taammüden tehlikeye sokulması” hatalarından başlatılan soruşturma kapsamında bir cumhuriyet savcısı yangın çıkan mescitte incelemelerde bulunmak üzere görevlendirildi. Caminin imamının da ortalarında bulunduğu 5 kişinin de bilgi sahibi sıfatıyla sözleri alındı. Vaniköy Camisi’nin imamı Mustafa Coşkun sözünde, yaklaşık 6,5 yıldır Vaniköy Camisi’nde imamlık yaptığını, yangının bayanlar kısmındaki yerden ısıtma sisteminden kaynaklanmış olabileceğini belirterek, “Ben bu yerden ısıtma sistemini bu mescitte misyona başladıktan sonra birinci sefer 5 – 6 gün evvel deneme emelli yaktım. Yaktığımda rastgele bir koku yahut zahmet yoktu” dediği öğrenildi.

Hırsızlık olayı mı?

Yangında Vaniköy Camisi’nin yanı sıra yanındaki lojman da yandı. Vaniköy Camisi’nin imamı Mustafa Coşkun’un sözünde, “Lojmanda bulunan ziynet eşyalarımı yangın sonrası bulamadık” dediği öğrenildi. Mescide ilişkin güvenlik kameralarının ziyan gördüğü, kısmen kurtarılan hard diskin ise incelemeye alındığı öğrenildi. Mustafa Coşkun’un eşi Havva İmam da olay günü saat 11.00 sıralarında caminin bitişiğindeki evlerindeyken farklı bir koku geldiğini belirterek, “Dışarıda olan eşime telefonla haber verdim. Eşim caminin karşısındaki yalının güvenlik vazifelisi aracılığıyla yalının teknisyeni Vahdettin Beyhan’a haber verdi. Vahdettin Beyhan’la bir arada mescide girdik. Mescitte değişik bir koku vardı. Vahdettin Beyefendi bayanlar kısmında bulunan elektrik sigortalarını önlem emelli indirdi. Sonra mescitten çıktık, çocuklarla kahvaltı yaptık. Kahvaltının akabinde oğlumu denetim gayeli mescide yolladım. Saat 13.10 üzere tekrar değişik bir koku alınca dışarı çıkıp bakmak istedim. Bu esnada konutumun kapısının tabanından duman geldiğini gördüm. Dışarı çıkınca bayanlar kısmının içerisinde yangının başlamış olduğunu gördüm” dedi.

Bakan: En kısa müddette ayağa kaldırılacak

Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, yanan Vaniköy Camisi’nin en kısa müddette aslına uygun olarak ayağa kaldırılacağını açıkladı. Ersoy, yangında kullanılamaz hale gelen, İstanbul Boğazı’nın sembollerinden tarihi Vaniköy Camisi’ne ait Twitter’dan yaptığı paylaşımda, olayın birinci anından itibaren caminin durumunu yakından takip ettiklerini tabir etti. Bakan Ersoy, cet yadigârı Vaniköy Camisi’nin Cumhurbaşkanı Recep  Tayyip Erdoğan’ın talimatları doğrultusunda en kısa müddette aslına uygun olarak ayağa kaldırılacağını kaydetti.-AA