Efnan Atmaca – 25 yıl evvel TRT ekranında Ajda Pekkan ile Zeki Müren’i yan yana hatırlıyorum. “Batmayan güneş” diye anons edilmişti Müren. Maalesef çok kısa mühlet sonra o güneş battı. Zeki Müren onu hayatı boyunca besleyen alkışları son kere duyduktan sonra 24 Eylül’de 65 yaşında veda etti hayata. Hiç kuşkusuz Türkiye’nin gelmiş geçmiş en büyük yıldızıydı Zeki Müren. Bugün tekrar ikinci baharını yaşayan sanatçı, 1951’in bir Ocak günü birinci radyo konserini verip, devrin en kıymetli ismi Hamiyet Yücesoy tarafından “Seni ağlayarak dinledim yavrum” iletisiyle tebrik edilmesiyle başlayan sanat hayatında daima dorukta oldu. Müzik bilgisi, tutumu, nezaketi kıymetliydi elbette lakin onu tanınan bir figür haline getiren elbette stiliydi. Cesaretli, farklı sahne kıyafetleri, aslında verdiği söyleşilerde çok açık tabir etmesine karşın ondan tek söz beklendiği için saklıyormuş üzere göründüğü cinsel yönelimi, şöhrete düşkünlüğü, bu uğurda bazen legal bazen gayrı yasal verdiği gayret…

‘Sesinizi tatminkâr bulmadım’

Zeki Müren deyince akla daima Cem Yılmaz’ın “Peki Zeki Müren de bizi görecek mi?” repliği geliyor elbette. İnsan da düşünmeden edemiyor, Zeki Müren bizi görseydi neler hissederdi diye. Onunla ilgili beşerler ne anlatırsa anlatsın hemfikir oldukları en kıymetli şey ismi üzere Zeki olduğu zira. Çağının çok ötesinde bir bakış açısına sahip bu sanatçı, biz onun kıyafetleriyle, sahnedeki duruşuyla, tek tek sözleri vurgulayarak konuştuğu Türkçesiyle, kıskançlıklarıyla, aşklarıyla uğraşırken kendi içinde neler yaşıyordu sanki. O gazinolara birinci ayak bastığında pek çok değerli ismi sahnesinden etmişti. Zira farklıydı ve tepe için ne yapması gerektiğini biliyordu. “Bir sanatçı hem göze hem kulağa hitap etmelidir” diyordu ve yaptığı her yenilikle hem seyirciye hem de basına tahayyül ettiklerinden bile fazlasını veriyordu. Bu sayede yıllarca tepede kaldı. Kimseden çekinmeden yoluna devam etti. Bu yolda devam ederken kırdıkları, döktükleri olduğu anlatıldı, hatta en çok Bülent Ersoy’u kıskandığı söylendi. Fakat ustası Safiye Ayla’dan “Ben şahsen, sizin sesinizi kendi zevkim için tatminkâr bulmam. Radyoda dinlemem” yazılı bir mektup alan genç Müren’i düşünün bir de… Tahminen onu anlarsınız.

‘Yalnızların yalnızıyım’

Sahnelere veda edip Bodrum’un paşası olduktan sonra unutulmasa da daha az aranır oldu Sanat Güneşimiz. Bazılarına nazaran küstü, bazılarına nazaran inzivaya çekildi. Her vakit bir yıldızdı Zeki Müren. Hasebiyle açık etmez yıldızlar ne yaşadıklarını, içlerinde fiyatlar gerçek benliklerini. Ne yazılırsa yazılsın haklarında, tüm dostları ifşa etse bile sırlarını, hiç bozmadan duruşlarıyla devam ederler parıldamaya. Tahminen de bir sefer açtı Müren iç dünyasını insanlara. Sıkıntılı gönüllere giren Zeki Müren’i “Kimsesizlerin kimsesiziyim, kimsesizim. Yalnızların yalnızıyım, yalnızım. Dertlilerin dertlisiyim, kaygılıyım. Âşıkların aşkıyım, âşıkım. İsmim Mesut, göbek adım Bahtiyar. Yıllarca daima bu türlü bildiniz siz. Mesut Bahtiyar’dan müzikler dinlediniz” diye anlattı. O müzikte “Alkışlarla yaşıyorum” diyordu Müren. Yıllardır Müren’i alkışlarla yaşıyor, yaşatıyoruz. Umarım Zeki Müren bizi görüyordur ve alkışların hiç kesilmediğini duyuyordur.

‘Tabuları yıkan birinin tabu olması saçma tabii’

Zeki Müren için Yapı Kredi Kültür Sanat, 2014-15 döneminde “İşte Benim Zeki Müren” isimli bir stant düzenledi.
18 Kasım 2014’te açılan ve “Sanat Güneşi”mizin çocukluğundan, son günlerine kadar gündelik hayatından detaylara ışık tutan stant büyük ilgi gördü. 35 günde tam 38 bin kişi tarafından gezildi. Bu ilgi nedeniyle kapanış tarihi uzatıldı. Stant İstanbul’dan sonra Ankara, Bursa, İzmir, Bodrum ve Eskişehir’e taşındı.

Standın küratörü ise Derya Bengi idi. Biz de Zeki Müren hakkında merak ettiklerimizi Bengi’ye sorduk. Zeki Müren’i bir de ondan dinledik.

Öncelikle vefatının üzerinden 25 yıl geçmesine karşın Zeki Müren’in hâlâ çok kıymetli bir tanınan figür olmasını neye bağlıyorsunuz?

Memleketin en dinamik periyodunda, toplumsal dönüşümün, kentleşmenin en süratli yaşandığı yılların çimentosunda Zeki Müren’in de harcı var. Radyonun, Yeşilçam’ın, gazinonun altın çağında insanların zihninde kalıcı anılar bırakmış bir figür. Aslında yaşarken efsane olmuştu, artık efsanenin ikinci baharı yaşanıyor, hatta etrafında serbestçe yeni bir efsane örülüyor. Zeki Müren gerçeği diye birşey olmasa da olur lakin bir masalı var. Bugünün parçalanmış dünyasında, meyyit ya da canlı, birleştirici insanlara gereksinim duyuluyor. Âşık Veysel, Neşet Ertaş yahut Zeki Müren, Müzeyyen Senar bunlardan birkaçı. Galiba onun kıyafetleri, jestleri, cinsiyet rollerine ait düğümleri çözmekteki yüreği bir merak ve ilgi uyandırmakla kalmıyor, hâlâ çaktırmadan gıptayla izleniyor. Sesini, yorumunu, koca bir Türk Musikisi repertuarını tek başına temsil edebilme gücünü ve öteki tüm müzik tiplerine açık, berrak baş yapısını saymıyorum bile. Zeki Müren sahnede bugün bile yeri dolmayacak yenilikler yapıyor. Tek kişilik bir revü üzere sahneye çıkıyor. Kıyafetleri, sahne gösterileri ve Türk Sanat Müziği’ne getirdiği farklı çeşit ve tutumlarla birinci cümlede de söylediğim üzere bugünün bile çok ilerisinde bir profil çiziyor.

Sizce onun bu hali gereğince anlaşıldı mı? Öbür bir deyişle bugün hâlâ süren Zeki Müren hayranlığı, onu anladığımız ve hakkını verdiğimiz bir halden mı kaynaklanıyor yoksa ezber bir reaksiyon mi veriyoruz?

Bence sorun, onu değerlendirirken imajını ya da cinsel yönelimini mi, yoksa müziklerini mı öne çıkaracağını kimsenin tayin edememesi. Doğal bir seçim yapmak kaide değil. Münasebetiyle bu bir sorun olmaktan çok, efsanenin sürmesi için bir sebep ya da bir imkân yaratıyor. Anlamak, anlaşılmak, bir karara varmak o kadar sıkıntı değil, soru işaretlerinin fazlalığı daha kıymetli ve kıymetli.

Açık Radyo’da Zeki Müren standının akabinde verdiğiniz söyleşide, onun yıldız olmak için bu yolda yürüdüğünü ve bu hedef uğruna çok çalışıp kendini geliştirdiğini söylemiştiniz. Yıldız olmak sizce onu keyifli etmiş miydi? Büyük bir yıldızdı lakin keyifli bir insan mıydı sizce
Zeki Müren??

Yıldız olmanın mutsuzluğunu sade vatandaş olmanın mutsuzluğuna tercih etmiştir tahminen. Kendini Elvis Presley, Marilyn Monroe, Charlie Chaplin ya da Oscar Wilde’ların dünyasında var ettiğini biliyoruz. Bu mutsuzluk değildir lakin yalnızlıktır. Ben şahsen 1960’ların sonuna kadar yaptığı müzikleri tercih ederim fakat son yıllarındaki “İşte Benim Zeki Müren” müziğinin hakkını teslim etmem gerekiyor. Çok az sanatkarın bu türlü manifestosu vardır. Charlie Chaplin’in “Sahne Işıkları”yla muadil. Herhalde o müzikteki Zeki Müren herkes tarafından anlaşılmıştır. 

Zeki Müren bir tabu üzere duruyor daima. Onu eleştirmeye kalkan çabucak susturuluyor. Reklamlarda canlandırılması tartışmalara yol açıyor. Siz bu hali sağlıklı buluyor musunuz?

Tabuları yıkan birinin tabu olması saçma alışılmış. Fakat reklamları savunmak da bana düşmez. Aleyhinde bugün söylenenleri, yapılanları görse bence güler geçerdi, yaralansa bile yarasını göstermez, içine atardı. Bir seferinde Mete Akyol onun kimi açıklamalarıyla dalga geçen bir yazı yazınca Zeki Müren hayranlarından protesto mektupları yağmış. Lakin o ne yapmış? Mete Akyol’u arayıp “Fevkalade bir fantezi, nefis bir yazıydı” demiş.

12 yılda elbiselere 1.5 milyon masraf

Zeki Müren’in giysileri hakkında 1966 yılında Moda Dergisi’nde “Zeki Müren Giysileri, 1966 Modası” başlıklı bir yazı yayımlanmış: “Zeki Müren sahneye adım attığı birinci günden bugüne kadar tanesi 7000 ile 12.000 liraya mal olmuş sahne elbiselerinin hepsini koruma eder. Hiçbirinin üzerindeki boncuğu, payeti ve öbür aksesuarı daha sonra yaptıklarına aktarmaz. ‘Yakında sayısı 140’ı bulan bu elbiseleri cansız modellere giydirip bir stant açacağım ve birinci günden bugüne kadar kullandığımı burada halka teşhir edeceğim’ diyen Zeki Müren elbiselerine, 12 yıl zarfında bir buçuk milyona yakın masraf ettiğini söyleyip kelamlarına devam ediyor. (…) 30 numara ayakkabı giyen ve sahnede beyaz ve siyah pabuçları tercih eden Zeki Müren’in bir yılda kullandığı ayakkabı sayısı 125’tir.” (Radi Dikici’nin Remzi Kitabevi’nden çıkan “Aşkın Kavurduğu Güneş Zeki Müren” isimli kitabından alıntılanmıştır.)