Derleyen: Fazilet Şenol / Milliyet.com.tr – Bu husustaki rivayetlerden birincisi, Türkiye’de kırsal bölgelerde çulluk ismi verilen bir kuş bulunmasına dayanıyor. Bu kuş hindiye benziyor lakin hindiden çok daha küçük ve etinin daha lezzetli olduğu söyleniyor.

Amerika’nın keşfedilmesinden çok evvel de İngiliz tüccarlar çulluğu keşfettiler ve bu kuşları İngiltere’ye ihraç etmeye başladılar. Çulluk, İngiltere’de çok meşhur oldu ve ‘Turkey bird’ olarak anılmaya başlandı. Daha sonra İngilizler Amerika’ya geldiklerinde, buradaki hindileri çulluk zannettiler ve onlara da ‘turkey’ ismini verdiler. Vakitle kuşa ‘Hindistan kuşu’ (hindi), ‘Peru kuşu’ yahut ‘Etiyopya kuşu’ üzere isimler da verildi. Hindistan, Peru, Etiyopya erken devirlerde Yeni Dünya’yı isimlendirmek için kullanılan isimlerdi. İnsanların o devirde coğrafya bilgileri iyi değildi ve Amerika’nın da Amerika olarak anılması oldukça vakit almıştı.

ÇIKARDIĞI SES DE YANLIŞ YORUMLARA YOL AÇTI

Kimi tarihçiler de hindinin Amerika kökenli bir kuş olduğunu söylüyor. Avrupa’ya evcilleştirilerek kolonilerle tekrar getirildiği rivayetler ortasında. Bu görüşe nazaran hindi, Avrupa’ya Kolombus ya da Hernando Cortez tarafından getirildi. Kuşun, “Turk-turk-turk (törk-törk-törk)” diye ses çıkarması ve fese benzeri bir başı olmasının da kökeniyle ilgili yanlış yorumlara yol açtığı düşünülüyor.

COĞRAFİK POZİSYONUN DA HİSSESİ VAR

Tek neden, sırf bu değil elbette. Öbür bir rivayete nazaran de Osmanlı İmparatorluğu’nun coğrafik pozisyonunun da bunda hissesi var. 15.-16. yüzyıllarda, Avrupa’ya gelen hindilerin birçoğu günümüz Türkiye toprakları üzerinden geçiyordu. Dilbilimci Mario Pei’nin teorisine nazaran, 15. yüzyılda İstanbul’u ele geçiren Osmanlılar, yabani kümes hayvanlarını Batı Afrika’da bulunan Gine üzerinden Avrupa’ya ihraç etmeye başladı.

TÜRKLER İLE ÖZDEŞTİRDİLER

Bu nedenle Avrupalılar hindiyi Türkler ile özdeşleştirdi. Örneğin İngilizler hindiye ‘Turkey Cock’ (Türkiye Horozu) demeye başladılar. Vakitle bu isim ‘Turkey Coq’ olarak kısaldı ve en sonunda da sırf ‘Turkey’ olarak kullanılmaya başlandı. İngilizler Batı Amerika’da bulunan Massachusetts’e yerleşmeye başlayınca, kendi geleneklerini de Yeni Dünya’ya getirdiler ve Amerika’da gördükleri hindilere ‘Turkey’ yani Türkiye demeye devam ettiler.

Etimoloji uzmanı Mark Forsyth’e nazaran, Türk tüccarlar Madagaskar’dan satın aldıkları hindileri Afrika’nın etrafından deniz yoluyla dolanarak İngiltere’ye getirdiler. Akabinde İspanyol denizciler de Amerikan hindilerini Avrupa’ya getirince, bu iki hindi tipi birbirinin birebiri sanıldı.

DURUM BİZDE DE FARKLI DEĞİLDİ, ‘HİNDİ DEDİK’ ZİRA…

Etiyopya’dan satın aldıkları hindileri Osmanlılar üzerinden Avrupa’ya getiren Batılılar, daha sonradan Portekizli denizcilerin Amerika’dan getirdiği hindilerin de tıpkı hindi çeşidi olduğunu düşündü. Böylelikle hindinin ismi ‘Turkey’ yani Türkiye olarak kaldı.

Aslında durum bizde de farklı değildi. Türk toplumu olarak hindinin bize has bir hayvan olmadığını biliyorduk ve bu nedenle, bu hayvana ‘hindi’ ismini verdik. Bu hayvana hindi dememizin sebebi, hayvanın Hindistan’a mahsus bir canlı olduğunu düşünmemizdi ve bu bahiste yalnız da değildik. Örneğin bu devirde Fransızlar da bu hayvana ‘poulet d’Inde’ yani ‘Hindistan tavuğu’ diyordu.

AMERİKA KEŞFEDİLDİĞİ VAKİT HİNDİSTAN ZANNETTİLER

Flemenkçe’de hindi için kullanılan sözcük ‘kalkoen’ yani ‘Kerala tavuğu’. Bu devirde hayli kıymetli bir ticaret merkezi olan Kerala, Hindistan topraklarının güneybatısında bulunuyor. Tüm bu isim düzensizliğinin nedeni, Amerika kıtası keşfedildiği vakit birçok insanın bu toprakları Hindistan zannetmesinden kaynaklandı.

Pekala, Hindistan’da bu kuşa ne isim veriliyor? Hintlilerin bu hayvan için kullandığı isim ‘tarki’ ancak birtakım Hindu lehçelerinde, ‘piru’ ya da ‘peru’ sözcüğü de kullanılıyor. Yani Hintliler de bu hayvanın diğer bir yerden geldiğini ve bu yerin Peru olduğunu düşünüyorlardı. Avrupa ülkelerinin sömürgeci yaklaşımı işleri daha da karıştırdı. Malezyalılar hindiye ‘ayam blander’ yani ‘Hollanda tavuğu’ derken Kamboçyalılar bu hayvanı, ‘moan barang’ yani ‘Fransız Tavuğu’ olarak isimlendirdi.

İBRANİCEDEN Mİ GELİYOR?

1990’lı yıllarda ortaya atılan bir argüman ile ‘Turkey’ sözcüğünün İbranice’den geldiği söylendi ama bu argüman şimdi kanıtlanamadı. Bu görüşe göre, hindiye ‘Turkey’ diyen birinci kişi, ana lisanı İbranice olan bir tercümandı. 12 Ekim 1492 tarihinde arkadaşına bir mektup yazan tercüman Torres, Amerika’da gördüğü bu hayvandan ‘tuki’ olarak bahsediyordu. Eski İbranice’de tuki ‘tavus kuşu’ manasına geliyor. Bu bahiste dilbilimciler bir mutabakata varamamış olsa da, Turkey sözcüğünün İbraniceden türemiş olabileceği düşünülüyor.