Mert İnan – İstanbul’da son vakitlerde en çok konuşulan sorunların başında taksi sorunu gelse de, trafikte karşılaşılan bir öteki kıymetli sorun ise motokuryelerin artan kural ihlalleri. Sabahın birinci saatlerinden gece yarısına kadar konut ve iş yerlerine sipariş yetiştirmeye çalışan motokuryeler, trafik kurallarını hiçe sayarken, her gün onlarca kazaya da davetiye çıkarıyorlar. Pandemide sayıları yeterlice artan motokuryelerin birçoğu sipariş yetiştirmek için kaldırım ve yaya yollarını da işgal etmeye başladı. Bu durumun en büyük nedeni de “esnaf kurye” ismi verilen sistemden kaynaklanıyor. Motokuryelerin çok az bir kısmı şirketlerde sigortalı olarak çalışıyor. Esnaf motokurye sisteminde ise kurye hizmet vereceği şirket ile karşılıklı anlaşılıp iş mukavelesi imzalıyor. Fakat e-ticaret yahut yeme, içme dalında hizmet veren kuryeler için bonus sistemi geçerli. Bir kurye ne kadar çok paket taşırsa, o kadar çok kazanıyor. Daha çok paket taşımak, daha çok kural ihlali manasına geliyor. Bordrolu eleman çalıştırmak istemeyen kimi firmalar ise taşeron şirketlerle anlaşıyor. Taşeron şirketle kurye ortasında iş kontratı yapılıyor ve kurye kendi sigorta primini ödeyerek şahıs şirketi kurmuş oluyor. Bu sistemde kurye, kendi stopaj ve vergisini öderken tüm masrafları da üstlenmiş oluyor. Şahsi firma kuran birtakım kuryeler ise sekiz, on bireyden oluşan bir filo kurup taşeronun taşeronluğunu yaparak hizmet veriyor.

‘Esnaf kurye’ modeli

Fakat bu kaotik durumdan en çok şoförler muzdarip. Trafik kurallarının hiçe sayılmasına neden olan esnaf kurye modeli nedeniyle birçok kaza yaşanabiliyor. Esnaf kurye ismi verilen sistemde, sipariş sayısı kadar prim alan kuryeler vakitle yarışırken, trafik keşmekeşine neden oluyorlar. Beşiktaş, Şişli, Beyoğlu bölgesinde son bir haftalık süreçte, birkaç saatlik inceleme yapmamız bile ortaya çıkan kaotik durumu anlatmamıza yetti. Yaya yollarından giden, şerit ve trafik ışıkları ihlali yapan motokuryelerin, kendilerini uyaran vatandaşlara karşı gösterdikleri tutum da dikkatimizden kaçmadı. Trafiğe kapalı olan Beşiktaş ve Kadıköy Çarşı’da yayaların ortasından geçip giden ve tehlike saçan motokuryelere yönelik kontrollerin yetersiz kaldığını da şahsen sokaklarda gözlemledik.

Madalyonun öteki yüzü dram

Madalyonun öbür yüzünde ise adeta dram yaşanların durumu birinci ağızdan dinlerken, İstanbul Motosikletli Kuryeler Derneği Lideri Murat Tomris, megakentte en az 50 binden fazla motosikletli kurye olduğunu belirterek, şunları söyledi:

“Bu arkadaşlarımız yüklü yemek ve e-ticaret dalında hizmet veriyor. E-ticaret şirketleri ile konuta yemek ve besin servisi yapan şirketler artan talep karşısında önüne gelen herkesi işe almaya başladılar. 50 cc ile kaskı olan herkes sipariş taşımaya başladı. Lakin bu bireylerin birçoğu ne kask takar, ne hakikat ekipman kullanır. Birçoğu kaldırımdan giderken, birçoğu da şerit başta olmak üzere her ihlale imza atar. Lakin bir de sıkıntının öteki boyutu var. Trafikte kuralları hiçe sayan beşerler modül başı, prim tarzı çalıştırılıyor. Aslında sorun da primle çalıştırılan motokuryelerde görülüyor. Paket yetiştirme mühleti 30-40 dakika ile hudutlu tutuluyor ve fakat bu süreyi geçmeyenler bonus kazanıyorlar. Şirketler sorumluluk almamak için esnaf kurye dediğimiz modele geçti. Kuryeler Bağkurlu olup kendileri belirli bir prim karşılığında hizmet veren esnaf durumundalar. Esnaf kuryeler günde 12 ile 15 saat çalışıyorlar. Yağmur, kar demeden çalışan bu beşerler aslında birer çağdaş köle haline getirildi. Aylık ortalama 10-12 bin lira kazansalar da tüm masrafları kendilerine ilişkin olan bu bireylerin önemli eğitim ve kontrollerden geçmesi gerekiyor.”

‘Zamanında götürmezsin kazanamazsın’

Motosikletli Kuryeler Derneği Mustafa Özdemir ise şunları söyledi:

“Eskiden firmalar ortasında evrak getirip götürürken, artık 17 yaşından büyük binlerce insan paket servis taşıyor. Esnaf kurye modeli insanları vakitle yarışa mecbur bıraktığı üzere kural ihlallerine davetiye çıkartıyor. Motor süren birçok bilinçsiz genç var. 12-15 saat ortasında çalıştırılan insanlara ‘Zamanında götürmezsin kazanamazsın’ dediğinizde canlarını hiçe sayıyorlar. İşin özü kurye ne kadar paket taşırsa o kadar para kazanıyor. Ekipman ve eğitim eksikliğinin yanı sıra kontroller de yetersiz. Maaşlı şirket çalışanı olarak çalışanlar 4-5 bin lira, esnaf kuryeler ise 10-12 bin lira kazanırlar lakin tüm masrafları kendilerine aittir. Aslında masrafları çıktığınızda ellerine kalan 5-6 bin liradır. Üstelik 13-14 saat çalışmanın karşılığıdır bu sayı. Eski sistem olsa, trafik kusur ve kazalarından kuryelerin bağlı olduğu şirkette sorumlu olacaktı lakin şu an tüm sorumluluk kuryelerde.”