Bir tarafta üreticiyi zorlayan girdi maliyetleri, öteki tarafta uygun fiyatlı esere erişmek isteyen tüketici varken ziraî eserlerin fiyatı üretildiği bölgeden öteki kentlere ulaşana kadar kat be kat artıyor. Bu maliyet sarmalı içinde gösterilen en güçlü iki nokta ise ‘aracılar’ ve ‘dövizle sağlanan girdiler’ olarak öne çıkıyor. Ziraî kalkınmayı sürdürülebilir hale getirmek ve tüketicinin hakikat fiyatlara ulaşması için bu kapsamda dikkat çekilen en kıymetli tahlil yolu ise ‘üreticinin kooperatifleşmesi’ olarak gösteriliyor. Bu sayede üreticilerin toplu alımlarla yem, gübre, ilaç maliyetlerini düşürmek; ortak makine kullanımıyla yüksek makine fiyatlarının önüne geçmek; ortak pazarlama ve markalaşma yoluyla ise aracıların hakimiyetini kırmak maksatları var.

Üç günlük yazı dizimizde Türkiye’deki kooperatifleşme çalışmaları ve esaslı kooperatiflerin örnek çalışmalarıyla üretici ve tüketiciye sağlanan yararları ele alıyoruz.

12 bin kooperatif

Türkiye’de 12 bine yakın ziraî kooperatif bulunuyor. Bu kooperatiflerin ise 4 milyona yakın ortağı var. Bu üyelerin yarısını da pancar üreticileri oluşturuyor. Türkiye tarımına bakıldığında kooperatifleşmenin temelinde pancar tarımı olduğu görülüyor. Tarım kooperatifleri istenen güce taşınamamış olsa da, ortalarında İstanbul Sanayi Odası’nın her yıl yayınladığı Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu Listesine girebilmeyi başarmış Konya Şeker, Kayseri Şeker, Tarım Kredi Yem, Trakya Yağlı Tohumlar Tarım Satış Kooperatifleri Birliği, Gübre T.A.Ş, Marmara Zeytin Tarım Satış Kooperatifleri Birliği üzere güçlü birlikler de var.

Planda yer alıyor

Tarımda kooperatifleşmeye verilen kıymet ve devlet siyaseti olarak desteklenmesine yönelik katkıların sürdürülmesine 2019-2023 yıllarını kapsayan On Birinci Kalkınma Planı’nda da vurgu yapılıyor. On Birinci Kalkınma Planı’nın 413. ve 451. unsurları hem pazarlama, hem de üretim süreçlerinde üreticilere kooperatifler aracılığı ile kalkınma dayanağı sunulacağını belirtiyor.

Tüm bu planlamaları ve kooperatifçiliğin ehemmiyetini Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli de çeşitli vakitlerde gündeme getiriyor.

Makalesinde yazdı

Yaklaşık 8 ay evvel Anadolu Ege Ziraî Araştırma Enstitüsü Dergisi’ne bahisle ilgili bir de makale yazan Bakan Pakdemirli, “Küçük ölçekli üreticiler, dezavantajlı yapıları nedeni ile çağdaş tarım piyasalarına adapte olurken birçok zorlukla karşı karşıya kalmaktadır. Lakin, kooperatifler üreticilerin bu zorluklarla başa çıkmalarına yardımcı olan kurumsal yapılar olarak karşımıza çıkmaktadır” tabirlerini kullandı. Pakdemirli, ‘Tarımsal Kooperatiflerin Dünya ve Türkiye’de Mevcut Durumunun Karşılaştırılması’ başlıklı makalesinde kooperatiflerin, çiftçi gelirlerine ve kırsal kalkınmaya yaptıkları tesirlerle, tüm dünyada ve bilhassa Avrupa’da ziraî sanayi alanında kendilerine kıymetli bir yer edindiklerine de dikkat çekiyor. Bu ülkeler ortasında ise az toprağına karşın dünya tarımında kelam sahibi olan Hollanda örneğinin öne çıktığı belirtiliyor. Hollanda’da ziraî kooperatiflerin pazar hissesi yüzde 70 düzeyinde bulunuyor.

‘Etkin rol almalı’

Bakan Pakdemirli, milletlerarası rekabetin ağırlaştığı bir devirde Türkiye’deki çiftçilerin birlikte hareket etmelerinin kaçınılmaz olduğuna vurgu yaparken şu tabirleri kullandı: “Sürdürülebilir ziraî kalkınma ismine temel kooperatif unsurları göz önünde tutularak, dünya örneklerinde olduğu üzere ziraî kooperatif örgütlenmesinin faal olarak kullanılması büyük ehemmiyet taşımaktadır. Çünkü dünya tarımında ön planda olan Türkiye’nin kalkınmasında tarım, tarımın kalkınmasında da kooperatifçilik değerli rol oynayacaktır.”

Sorun finansal

Finansmana erişim, Türk kooperatiflerinin gelişimi için en büyük zorluk olarak görülüyor.

Bu manada devlet dayanağı kooperatifler için kıymet arz ederken, bilhassa Kredi Garanti Fonu’nun çalışmaları öne çıkıyor.
Finansmana erişimi kolaylaştırma maksadında olan Kredi Garanti Fonu bu kapsamda inşaat, arsa, yapı kooperatifleri hariç olmak üzere birlikler ve birliklere bağlı kooperatiflere kefalet takviyesi sağlıyor.

En yüksek gelir ABD’de

Gelirlerine nazaran bakıldığında en büyük tarım kooperatifleri ABD, Japonya, Güney Kore, Almanya, Danimarka, Fransa, Yeni Zelanda, Hollanda, Brezilya ve İsviçre’de bulunuyor. Kooperatiflerin ekonomik alanda öne çıktığı İskandinav ülkeleri ile Hollanda ve Fransa’da pazar hisseleri yüzde 50’nin üzerinde bulunuyor.

‘Başarılı örnekler teşvik edilmeli’

Tarım Müellifi Ali Ekber Yıldırım, hakikat kooperatif modellerinin tarımda kemikleşen problemlere tahlil getirebilecek güçlü bir metot olduğunu söyledi. Bu açıdan dünyada tarım alanında olduğu üzere Türkiye’de de kooperatiflerin güçlendirilmesi gerektiğini anlatan Yıldırım, şu değerlendirmeyi yaptı:

“Kooperatiflerin başarılı olabildiğini Tire Süt Kooperatifi üzere örneklerden görebiliyoruz. Lakin parmakla sayılacak kadar az muvaffakiyet örneği var. Mesela kendi eserlerini kendileri pahalandırıyor ve markalarıyla satıyorlar. Ancak kooperatiflerin güçlenememesinde Türkiye’de muhakkak başlı problemler var. Ya idareler ya yetersiz kaynak başta olmak üzere. Yeni Zelanda örneğini ele alırsak, orada çok aktif bir rolü olan kooperatif bir sanayi devi formunda çalışıyor. Başarılı örnekler artınca zati kendiliğinde üretim planlaması, verimlilik çalışmaları üzere Türkiye’nin tarımdaki esaslı problemleri art geriye çözülecektir. Öteki bir sorun da çok fazla dernek, birlik üzere yapı var ve hepsi her işi yapmaya çalışıyor. Bakanlık ihtisaslaşma konusunda yönlendirici olarak sistemin içinde bulunabilir.”

Yarın: ‘TİRE SÜT KOOPERATİFİ TÜRKİYE İÇİN REÇETEDİR’