Tarihi Yarımada’nın altında kalan sarnıçlar, çukur bostanlar, su yolları, maksemler, kuyular, ayazmalar, çukur çeşmeler, yangın havuzları ve arkeolojik mimari kalıntılar, Kültürel Mirası Muhafaza Uzmanı ve Tarihçi İstek Ulaş tarafından incelenerek görüntülendi. 3 yıl süren çalışmada 285 yer altı yapısı incelendi.

Çalışmada, asırlarca İstanbul’un su muhtaçlığını karşılayan sarnıçların metruk halde olduğu ortaya çıkarıldı. Çalışmada paslı demir kapaklardan girilerek 23 metre derinliğe inildi ve su kanallarında küp, kemik modülleri ve eşya atıklarına rastlandı.

Ulaş, çalışması sırasında Tarihi Yarımada’nın altındaki su kanallarında botlarla dolaştı. Su kanallarını adım adım gezen Ulaş, birtakım noktalardar sürünerek geçti. Tıpkı vakitte bu çalışma kıssalara mevzu olan İstanbul’un gizemli tünel ve kaçış noktalarının efsane olduğunu ortaya çıkardı. Antik devirden itibaren İstanbul’un su isalesi için çok değerli olan su kanallarında günümüzde artık küp, kemik kesimleri ve eşya atıkları olduğu görüldü.

‘İSTANBUL’UN YER ALTI YAPILARINI AYDINLATMAK İSTEDİM’

İstanbul’un yer altı yapılarını aydınlatmak fikriyle yola çıktığını söyleyen Dilek Ulaş, “Çok katmanlı bir özellik gösteren İstanbul’un tarihi katmanlarının keşfi günümüzde hafriyat çalışmaları ve imar faaliyetleri sırasında tesadüfen ortaya çıkmakta. Ben de kentin bütüncül yapısına ve dokusuna dair çalışmaların eksikliğini fark ettim.

Bu nedenle Osmanlı Devleti’nin başşehri olan İstanbul’un yer altı yapılarını aydınlatmak istedim. Öncelikle Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde yer altı yapılarının katalog taramasını yaptım. Daha sonra dokümanları periyodun tarihi haritaları üzerinde pozisyonlarını tespit ettim. Tespitleri yaptıktan sonra da bu yerlerin şimdiki durumunu görmek istedim.

Bu türlü bir çalışmayı gerçekleştirmek için birçok yerden müsaadeler almam gerekti. Öncelikle, İstanbul Vilayet Kültür Turizm Müdürlüğü, Vakıflar Birinci Bölge Müdürlüğü, İstanbul vilayet Müftülüğü ve İstanbul Ulusal Eğitim Müdürlüğü’nden müsaadeler aldım. Yer altına inmek için tıpkı vakitte profesyonel mağaracılar ve dalgıçlarla çalıştım. Yer altı yapıtların iç yerlerinde da görüntü ve fotoğraf çekimleri yaptım” dedi.

‘285 YER ALTI YAPISINDAN 59’U KAYIP’

Çalışmalarının üç yıl sürdüğünü belirten Ulaş, “Kütüphane ve arşiv çalışmalarımın yanı sıra, periyot devir yer altı yapılarına indim. Osmanlı evrakları ışığında Tarihi Yarımada’da 285 tane yer altı yapısı inceledim. Çalışmalarımız sonucunda 285 yer alt yapısından 59’nun günümüzde artık mevcut olmadığını ve kayıp eser olduğunu belirledim” diye konuştu.

‘KARADENİZ MEDRESESİ SARNICI’NIN İMGELERİ BİRİNCİ KEZ BU ÇALIŞMAYLA ÇEKİLDİ’

Çalışmaların birincilerini anlatan Ulaş, “Fatih Camii Karadeniz Medresesi, Ahmediye Camii, Süleymaniye Camii ve Arkeoloji Müzeleri bahçesinde bulunan sarnıçların su altı imajları bu çalışma ile birinci kez görüntülendi. Birebir vakitte Caferiye Han’ın, Sokullu Mehmet Paşa Camii’nin ve Sultanahmet Camii’nin su yolları iç yeri birinci sefer görüntülendi. Bir de çalışmamda Büyük Yeni Han Su Yolu olarak isimlendirdiğimiz faal su akışı olan bir su kanalı keşfettik” halinde konuştu.

‘SARNICLARDA KÜP, KEMİK KESİMLERİ VE EŞYA ATIKLARI OLDUĞUNU GÖZLEMLEDİ’

İstek Ulaş, “Yer altında beni en çok etkileyen ve en değişik bulduğun yapı Fatih Karadeniz Medresesi Sarnıcı oldu. Bu sarnıç ile ilgili araştırmalarım derinleştirdikçe sarnıç hakkında yeni bilgiler edindim. 1939 yılından sonra sarnıcın giriş kısmının bulunmadığı tespit ettim. Bizler yer altındaki sarnıcın suyla dolu olan iç yerini botlarla gezdik. Tıpkı vakitte sarnıcın içinin örtü sistemine kadar su dolu olduğunu gözlemledim. Sarnıçta beni en şaşırtan kısmı ise sarnıcın yerinde arkeolojik dolgu katmanı olduğunu fark ettim. Ve sarnıcın içerisinde küp, kemik modülleri ve eşya atıkları olduğunu gözlemledim” tabirini kullandı.

‘BU SARNICLAR VAKTİNDE BÜYÜK BİR HALKIN SU GEREKSİNİMİNİ KARŞILIYORDU’

Bu sarnıçların artık metruk durumda olduğunu belirten Ulaş, “Yer altında bulunan bu sarnıçları metruk bir halde bulduk. Sarnıçlara demir bir kapaktan girdikten sonra sarnıçların küf ve pas kokan kıssalarıyla karşılaştık. Lakin bu sarnıçlar vaktinde halkın büyük bir su muhtaçlığını karşılıyordu. Şimdilerde ise metruk durumda” sözlerini kullandı. Bu sarnıçların artık üzerinden insanların gelip geçtiği yerler olduğunu anlatan Ulaş, “Sarnıçlar kent için hem sanatsal hem mimari açıdan özgün yapılar. Bu sarnıçlar antik devirden itibaren İstanbul’da suyun isalesi, tanzimi ve dağıtımı noktasında çok önemli” diye konuştu.

‘YÜZYILLARCA İSTANBUL’A SU ULAŞTIRAN SU YOLLARI MOLOZLARLA KAPANMIŞ’

Su yollarının yer altında birtakım bölgelerde insan uzunluğunu aştığını söyleyen İstek Ulaş, “İnsanların toplumsal belleğinde şöyle bir efsane var. İstanbul’da yer altına inilen her noktanın Ayasofya’dan çıktığını, ne yazık ki, ben bu türlü bir şeyle karşılaşmadım. Fakat çalışmamın en değerli omurgası olan Osmanlı su yolları haritasını birinci sefer da bu çalışmayla tespit ettik. Haritalara nazaran vaktinde Edirnekapı’dan kente giren su Topkapı Sarayı’na kadar bir isale sınırı ile uzanmaktaymış. Fakat günümüzde imar faaliyetleri, ya da kentin değişen silueti ile bu su yollarının moloz yığınlarıyla kapatıldığını gözlemledim. Tekrar su yollarının kimi bölgelerde sürünerek ilerlediğimiz noktalar oldu. Periyodunda bu su yolları kaçış yolu olarak kullanılmış olabilir fakat ben geçiş ve kaçış tünellerine rastlamadım” formunda konuştu.

‘ŞEHZADEBAŞI CAMİİ SU YOLU GİRDİĞİMİZ EN UZUN SU YOLUYDU’

Ulaş kelamlarını şu biçimde tamamladı: “Osmanlı evrakları ile tespit ettiğimiz ve beni en çok etkileyen bir öteki su yolu ise Şehzadebaşı Camii su yolu oldu. Şehzadebaşı Camii su yolu giriş noktaları ikiye ayrılmakta. Bu su yolu şu ana kadar girdiğimiz en uzun su yolu oluyor. Şehzadebaşı Camii su yolundan yaklaşık 200 metrelik bir su yolu tespit ettim.”