Pandemi sürecinde istihdamın korunması ismine verilen devlet dayanakların en değerlilerinden biri de kısa çalışma ödeneği oldu.

31 Ocak 2021 tarihine uzatılan müracaat müddeti sonrası ocakta müracaat yapılan işyerlerinde mart ayı sonuna kadar kısa çalışma uygulamasından yararlanmak mümkün.

Kısa Çalışma Ödeneği (KÇÖ) bittiğinde çalışan ve patron tarafında tesiri ne olacak? Çalışan tam maaşını alabilecek mi? Patron emekçisini tam vakitli çalıştırmaya başlayacak mı?

Kısa çalışma uygulamasının bitmesiyle birlikte kural olarak emekçilerin olağan çalışma tertibine geçmeleri, tam periyodik çalışanların tekrar tam vadeli çalışmaya başlamaları ve buna bağlı olarak da kısa çalışma öncesindeki fiyatlarının tamamını tekrar almaya başlamaları gerekiyor.

İdari yaptırımlarla karşılaşılabilir

Patronun tam vadeli çalışmaya başlatmaması ve fiyatı eksik ödemesi kural olarak çalışma kaidelerinin uygulanmaması nedeniyle emekçiye haklı nedenle derhal fesih hakkı verirken, patronun ayrıyeten fiyatı eksik ödemesi nedeniyle idari yaptırımlarla müsabakasına sebep olabilecektir.

Ne var ki kısa çalışma uygulaması bitirilirken, fesih yasağı ve buna bağlı olarak fiyatsız müsaadeye gönderme hakkı 17 Mayıs 2021’e kadar uzatılmış durumda.

Bunun manası patronun kısa çalışma uygulaması bitse de çalışanlarını büsbütün yahut kısmen fiyatsız müsaadeye gönderebileceği, çalışanların da 17 Mayıs’a kadar fiyatsız müsaadeye gönderildiği her gün için 47.70 TL alabileceğidir.

Hasebiyle kısa çalışmanın bitmesine karşın emekçiler direkt tam müddetli çalışmaya geçemeyebilecektir. Patron kısa çalışmada olduğu üzere personellerini daha az mühletlerle çalıştırabilecek, çalıştırdığı mühlete karşılık fiyat ödeyebilecektir.

Ya da büsbütün çalıştırmamayı ve fiyat ödememeyi tercih edebilecektir. Olağan ki de fiyatsız müsaadeye çıkarmak istemeyen patronlar personellerini tam müddetli çalışmaya da geçirebilecektir.

Ekonomik zahmet varsa toplu çıkarma olur mu?

İşten çıkarma yasağının bitmesi toplu işten çıkarmalara yol açabilir mi; bunun önünde bir mahzur olacak mı?

İşten çıkarma yasağının sona ermesiyle birlikte İş Kanunu’na tabi emekçiler açısından olağan fesih sistemi tekrar devreye girmiş olacak.

Olağan fesih sistemimizde iş teminatına sahip çalışanların iş mukaveleleri lakin geçerli nedenle feshedilebilir. İş Kanunu bir çalışanın iş garantisine sahip olmasını, kıdem, çalışan sayısı ve çalışanın bulunduğu pozisyon üzere kurallara bağlıyor.

Emekçinin iş garantisine sahip olabilmesinin birinci koşulu patronun birebir işkolundaki işyerlerinde çalışan toplam emekçi sayısının otuzdan fazla olmasıdır. İkinci kaide ise personelin kıdeminin altı aydan uzun olmasıdır.

Öteki bir kural ise personelin makul pozisyondaki patron vekili olmamasıdır. Makul pozisyondaki patron vekili ile kastedilen işletmenin bütününü sevk ve yönetim eden yöneticilerle işyerinin bütününü sevk ve yönetim eden ve ayrıyeten işyerine emekçi alıp işten çıkarma yetkisi bulunan yöneticilerdir. Bu kaidelere sahip bir çalışanın iş kontratı lakin geçerli nedenler varsa feshedilebilir.

Fiyatsız müsaade mi?

Geçerli nedenlerin başında da ekonomik zahmet yaşanması gelmektedir. Patronun ispatlayabildiği, sahiden var olan ekonomik zahmet yaşaması durumunda, emekçilerine fesih uygulama hakkı bulunmaktadır. Fesih yasağının bitiminden sonra hala ekonomik zahmet yaşamaya devam eden patronların emekçileri geçerli nedenle işten çıkarma ihtimalleri bulunmaktadır.

İş garantisine sahip olmayan personellerin iş kontratları ise bildirim müddetlerine uymak kaidesiyle direkt sona erdirilebilecektir.

Münasebetiyle fesih yasağının bitiminden sonra toplu personel çıkarmaların yaşanma mümkünlüğü bulunmaktadır. Ekonomik durumun gidişatına nazaran bu mümkünlük aratacak yahut azalacaktır.

Lakin fesih yasağının bitiminden sonra ekonomik zahmet yaşayan patronların çalışanlarla anlaşarak fiyatsız müsaade uygulamasına devam etme ihtimalleri de bulunmaktadır. Ancak bu fiyatsız izinde personeller nakdi fiyat takviyesi alamayacaktır.

Temel neden kalkmadı hami araç değişti

Uygulamanın hedefi neydi, gayelere ulaşıldı mı? Kısa çalışma uygulamasının maksadı koronavirüsün yayılımının engellenmesine yönelik olarak alınan önlemler nedeniyle iş hacmi azalan ya da büsbütün kapatılan iş yerlerinde çalışanların işlerini kaybetmesini engellemek, azalan gelirlerini muhakkak ölçüde garantiye kavuşturmaktır.

Birebir maksadı gerçekleştirmeye yönelen öbür bir uygulama da patrona fesih yasağı getirilmesi ve personellere nakdi fiyat dayanağı sağlanmasıdır. Salgında alınan önlemlere bağlı olarak bu iki hami düzenek eşzamanlı yahut farklı farklı uygulanabilmektedir. Salgının yayılımın engellenmesine yönelik önlemler kısmen kaldırıldığı, çalışma ömrünün olağana döndürülmesi amaçlandığı için kısa çalışma uygulamasının sonlandırılmasına karar verildi.

Lakin hala devam eden önlemlerden etkilen işyerleri ve emekçiler için fesih yasağının uzatılması ve buna bağlı nakdi fiyat dayanağının ödenmeye devam edilmesi tercih edildi. Bu nedenle kısa çalışma uygulamasının temel nedeni büsbütün ortadan kalkmasa da bu temel nedene karşı hami olan başka bir araçla yola devam edilmesine karar verildi.

Gelirde kayıp yaşanacak mı?

KÇÖ alan çalışanların kıymetli kısmının; işler şimdi olağana dönmediğinden fiyatsız müsaadeye çıkarılacağı, hasebiyle nisan itibariyle 1.300 TL nakdi fiyat dayanağı ile 1 ayı geçirmek zorunda kalacağı söyleniyor, bu gerçek mu?

Evvelki sorularda da belirtildiği üzere fesih yasağı 17 Mayıs 2021’e kadar uzatıldı. Buna bağlı olarak nakdi fiyat takviyesi ödenme müddeti de tıpkı tarihe uzamış oldu. Nakdi fiyat takviyesinin günlük fiyatı 47.70 TL. Hasebiyle bir ay boyunca fiyatsız müsaadeye gönderilen bir personel ayda 1431 TL nakdi fiyat takviyesi alacaktır.

Buna rağmen 2021 yılı için en düşük kısa çalışma ödeneği ölçüsü 2146.50 TL, en yüksek ise 5366.25 TL’dir. Sayılara bakıldığında kısa çalışmanın bitişiyle birlikte, olağan çalışma mühletlerine geçirilmeyen çalışanlar açısından kıymetli bir gelir kaybı yaşanacaktır. Bilhassa üst gelir kümesinde olup da fiyatsız müsaadeye gönderilen çalışanlarda kayıp daha yüksek olacaktır.

İşten çıkarma yasağı ne vakit bitecek?

İşten çıkarma yasağında takvim KÇÖ ile ayrıştı. Buradaki yasak ne vakte kadar sürecek? Dünkü yazımızda da belirttiğimiz üzere, salgınla birlikte yürürlüğe konulan temel uygulamalardan biri de patronlar tarafından iş mukavelelerinin feshinin yasaklanması ve bu yasakla irtibatlı tek taraflı fiyatsız müsaade uygulama hakkı oldu. Fesih yasağı patronun kanunda sayılan durumlar dışında emekçilerin iş kontratlarını feshetmesini engellemek hedefiyle yürürlüğe konuldu.

4857 sayılı İş Kanunu’na Süreksiz Unsur 10 ile eklenen fesih yasağı, bu yasağa bağlı olarak patrona tanınan tek taraflı fiyatsız müsaadeye gönderme hakkı ve 4447 sayılı kanuna yapılan ekleme ile bu formda fiyatsız müsaadeye gönderilen emekçilere ödenen nakdi fiyat dayanağı 17 Nisan 2020’de yürürlüğe girdi. Kanunda yapılan değişiklik ve kanunda verilen yetkiye dayanılarak çıkarılan Cumhurbaşkanlığı Kararları ile fesih yasağı evvel 17 Mart 2021’e sonra 17 Mayıs 2021’e kadar uzatıldı.