İş Kanununun 25. hususu patronun hangi durumlarda iş mukavelesini haklı nedenle derhal feshedebileceğini düzenlemektedir.

Patron açısından derhal fesih nedenleri dört başlık altında toplanmaktadır. Bunlardan birincisi sıhhat nedenleri, ikincisi ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan haller, üçüncüsü zorlayıcı nedenler dördüncüsü ise personelin tutuklanmasıdır. Personelin tutuklanması dahil, bir, üç ve dördüncü başlıklar öteki şartlar da varsa çalışana kıdem tazminatı kazandırmaktadır.

Emekçinin öteki şartları varsa işsizlik ödeneğinden yararlanmasına imkan tanımaktadır.

Tüm bu nedenlerle hangi durumların ikinci başlık altında düzenlenen ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan haller kapsamında değerlendirileceğinin, patronun bu başlık altında değerlendirilebilecek davranışlar olması halinde hakkını nasıl kullanacağının belirlenmesi epey değerlidir.

Çalışanın hem kıdem tazminatı hakkından hem de işsizlik ödeneği almaktan yoksun bırakan bu durumların dikkatli incelenmesi gerekmektedir. Hatta yalnızca bu nedenle ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan davranışlarda, fesih hakkı patronun hareketi ve yapan işçiyi öğrenmesinden itibaren altı iş günlük mühlet ile sonlandırılmıştır.

Bunun hedefi işçiyi hayli mağdur edebilecek bir hakkın kullanımını belgisiz bir müddete yaymayı engelleyerek çalışanın korunmasını sağlamaktır.

‘Sataşma’ kriteri

25. unsurun II numaralı bendinin (d) alt bendi personelin patrona veyahut onun ailesi üyelerinden birine veya patronun öbür personeline sataşmasını derhal fesih nedeni olarak saymıştır.

İşyerinde yahut işyerine ilişkin araçlarda sık sık tartışmaların yaşandığı, hatta bu tartışmaların fizikî şiddete dönüştüğü bilinen bir gerçektir.

Patrona işyerindeki tertibi sağlama noktasında kıymetli bir gayret aracı sunan ilgili karar, çalışanın işyerinde arbede etmesi halinde iş kontratının haklı nedenle feshedilebilmesine imkan tanımaktadır.

Patronun hengameyi ve bunu yapan işçiyi öğrenmesinden itibaren altı işgünü içinde iş kontratını derhal feshetme hakkı bulunmaktadır. Bu halde hengame eden emekçi kıdem tazminatına hak kazanamayacağı üzere, işsizlik ödeneğinden de yararlanamayacaktır.

Fesihte eşitlik tartışması

Patronun arbede nedeniyle uygulayacağı fesihlerde eşit davranma borcuna uygun hareket etmekle yükümlü olup olmadığı tartışmalıdır. Yargıtay 2004 yılında verdiği bir kararında, hengamenin patronun öteki bir personeli tarafından başlatıldığı, hadisede hafif tahrikin varlığının ceza yargılaması sonucu kabul edildiği, gerek ceza evrakındaki delillerden, gerekse evrak içeriğinden tarafların karşılıklı olarak birbirlerini darp ettiklerinin anlaşıldığı, hengame sonucunda arbedeyi başlatan, davacının kaşını yararak yaralama fiilini ika eden patronun öbür personelinin iş kontratının bu hadise nedeniyle feshedilmediği belirtilerek patronun eşit süreç borcuna ters davrandığı kabul edilmiştir.

Yargıtay’ın verdiği karardan hengameye karışan emekçilerin iş mukavelesi feshedilecekse her iki tarafın da iş kontratının feshedilmesi üzere bir mana çıkmamaktadır. Yargıtay’ın kararında tabirini bulan patronun hengameye karışan çalışanlara uygulayacağı yaptırımlarda adalete uygun bir halde hareket etmesi gerektiğidir. Hengame eden emekçilere verilen öbür cezalarda yahut işten çıkarmalarda hakkaniyete uygun hareket edilmesi gerekmektedir.

Somut hadiseye dikkat

Yargıtay incelemesine bahis olan bir hadisede şahitler birinci tabirlerinde, serviste yaşanılan tartışmanın işten çıkartılan emekçi tarafından başlatıldığını, sürücünün işten çıkarılan çalışana işyeri yetkilileri ile görüşmesi gerektiğini, kendisine verilen talimatın bu tarafta olduğu konusunda açıklamalar yaptığını, lakin işten çıkarılan emekçinin tartışmayı devam ettirerek sürücüye seyir halindeyken yumrukla vurduğunu, aracın bu nedenle kaza tehlikesi altında durdurulduğunu, başka işçinin de bu sırada araç içerisinde olduğunu belirttiğini belirtmişlerdir. Yargıtay ise hadisenin bu halde gerçekleştiğinin ispatlanması halinde, çalışanın iş kontratının haklı olduğunu belirtmiştir.

Hasebiyle iki karardan da çıkan ortak sonuç, arbede halinde somut hadisenin kaidelerinden hareket ederek, tarafların kusur durumlarının pahalandırmak ve buna nazaran derhal fesih hakkını kullanmak gerekmektedir. Patronun kusuru ağır olan tarafa ceza vermez yahut daha hafif bir ceza verirken, görece daha hafif kusurlu tarafı işten çıkarması eşit davranma borcuna terslik oluşturacaktır. Fesih hakkının kullanılmasında eşit davranma borcu bulunmakla birlikte, bunun manası arbedenin bütün taraflarına tıpkı sonucun uygulanması değil, hadisenin kaidelerine uygun sonuçların uygulanmasıdır.

Hareket şayet hata niteliği taşırsa

Hengamede ortaya çıkabilecek sonuçlardan biri de emekçinin yaptığı aksiyonun birebir vakitte cürüm niteliği taşımasıdır. Personelin, işyerinde, yedi günden fazla mahpusla cezalandırılan ve cezası ertelenmeyen bir cürüm işlemesi de bir derhal fesih nedenidir. Bu türlü bir durumun gerçekleşmesi halinde de patron iş mukavelesini haklı nedenle feshedebilecektir. Emekçi kıdem tazminatına hak kazanmayacağı üzere işsizlik ödeneğinden de yararlanamayacaktır.