Patronun, personeline karşı temel borcu, fiyatını tam olarak vaktinde ödemektir. Çalışanların çoğunlukla hayatları için tek geçim kaynağı olan fiyatlarından mahrum kalmaları, hayatlarını sürdürmelerini imkansız kılar.

Bu gerçeği gören kanunkoyucu, personellerin fiyatlarını müdafaaya yönelik bir dizi tedbir almıştır. Tedbirlerin yetersiz kalması, çalışanın fiyatının tekrar de eksik ödenmesi yahut hiç ödenmemesi halinde, son olarak iş mukavelesini haklı nedenle feshederek işten ayrılma ve şartları varsa kıdem tazminatını alma hakkı bulunmaktadır.

Fiyat ödemelerinde farklı periyotlar belirlenebilir. Kanuna nazaran fiyat en erken haftada bir, en geç ise ayda bir ödenebilir. Münasebetiyle, patron çalışanın fiyatının iki ayda bir ödeneceğine ait bir düzenleme yapamaz.

Fiyatın ayda bir ödeneceğine karar verilmesi halinde, patron ödeme yapacağı ayda, evvelki ayda ödeme yaptığı günden daha ileri bir günde ödeme yapamaz.

Örneğin, bir evvelki ay fiyatlar ayın 10’unda yatırılmışsa, bir sonraki ay en geç 10’unda fiyatın ödenmesi gerekir. Yargı da taraflar mukavele ile anlaşmışlarsa hesaplamalar gereği fiyat ödeme müddetinin bir hafta uzamasını kabul edebilmektedir.

Burada da dikkat edilmesi gereken konu uzayan mühletin evvelki ayki ödeme gününü aşmamasıdır.

Faiz için ihtar

Gününde ödenmeyen fiyata faiz talep edilebilir. Fiyata uygulanan faiz, yasal faizden daha yüksek olan mevduata uygulanan en yüksek faiz oranıdır.

Hatta bu fiyat toplu iş mukavelesinden kaynaklanıyorsa, bu defa daha da yüksek olan işletme kredilerine uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanacaktır. Lakin bu faizlerin istenebilmesi için patronun temerrüde düşürülmesi gerekmektedir.

Bu noktada ihtar gereklidir. Evvelden ihtar çekilmediği takdirde faiz lakin arabuluculuk basamağından başlamaktadır.

5 yıl içinde talep edilmeli

Çalışanların en çok karıştırdıkları bahislerin başında ödenmeyen fiyatların en fazla ne kadar müddette talep edilebileceği gelmektedir. Fiyatlara ait zamanaşımı mühleti 5 yıl olarak belirlenmiştir. Fiyatın ödeme vaktinden itibaren 5 yıl içinde dava yahut başka takip yollarıyla talep edilmeyen fiyat zamanaşımına uğrayacaktır.

Personelin o işyerinde çalışmaya devam etmesi sonucu etkilemeyecektir. Örneğin, 15 yıldır tıpkı işyerinde çalışan bir emekçi, 10 yıldır fazla çalışma yaptığını lakin bunların fiyatının ödenmediğini argüman ediyorsa, lakin dava açtığı tarihten evvelki 5 yıl içinde ödenmeyen bir fazla çalışma fiyatı varsa, onu talep edebilecektir.

Kesinti onaya tabi

Patron lakin personelin taammüden ziyan verdiği ve bu durumun mahkeme kararıyla sabit olduğu durumlarda, personelin fiyatından kesinti yapabilir. Bu oran da haciz üzere dörtte biri geçemez.

 Böyle bir mahkeme kararı yoksa, patronun personelin verdiği ziyanlar için kesinti yapabilmesi çalışandan onay almasına bağlıdır. Patron onay vermeyen personele karşı icra takibi başlatmak zorunda kalacaktır. Personelin raporlu olduğu mühletlerin fiyatının kesilmesi ise farklı asıllara tabidir.

 Çalışanların fiyatları ya yaptıkları işin ölçüsüne yahut mühletine nazaran ya da belli bir devir temel alınarak belirlenir.

Yapılan işin mühletine nazaran fiyat belirlenmesinde personel ayda 15 gün çalıştıysa 15 günlük fiyata hak kazanır. Makul periyot temel alındıysa emekçi fiilen yaptığı çalışma mühletinden bağımsız, her ay birebir fiyata hak kazanır. İlgili ay ister 28, ister 30, isterse de 31 gün çekmiş olsun personelin alacağı fiyat fiyatı değişmez.

Çalışanın fiili çalışmasına bakılmaksızın her ay tıpkı fiyatta ödenen fiyata maktu fiyat denir. Rapor müddetine ilişkin fiyatın kesilmesi de bu iki fiyat tipi için farklılık göstermektedir. Birinci fiyat tipi açısından, fiyata hak kazanmak için çalışmak gerektiğinden raporlu olunan mühletin fiyatı de doğal olarak ödenmeyecektir.

Maktu fiyatta durum

Ancak maktu fiyat için durum biraz daha farklıdır. Maktu fiyatta patron raporlu olunan günler için çalışanın fiyatından kesinti yapamaz.

Çalışan nasıl farklı çeken aylar için tıpkı fiyatı almayı kabul ettiyse, patron de çalışanın birtakım aylarda hastalanmasına karşın birebir fiyatı almasını kabul etmiştir. Patron lakin ilerleyen aylarda çalışana SGK tarafından süreksiz işgöremezlik ödeneği ödendiyse, onun kendisine verilmesini talep edebilir. Yani, patron rapor alınan ayın fiyatından direkt kesinti yapma yoluna başvuramaz.

Pekala ihbar tazminatı?

Fiyatın ödenmemesi halinde çalışanların iş kontratlarını derhal feshetme hakları vardır. Emekçi fiyatın ödenmemesi nedeniyle iş kontratını derhal feshederse kıdem tazminatına hak kazanır.

Lakin fesih kendisi tarafından gerçekleştirildiği için bu durumda ihbar tazminatına hak kazanamayacaktır.

Fiyatın temel fiyat olması, fazla çalışma fiyatı olması, toplumsal hedefli verilen bir fiyat olması sonucu değiştirmeyecektir. Rastgele bir fiyat ögesi eksik ödendiyse personel iş mukavelesini haklı nedenle feshedebilecektir.

Hatta Yargıtay, iş kontratını bu nedenle fesheden çalışanın münasebetini patrona söyleme zaruriliği bulunmadığını, işyerini terketmesinin dahi kâfi olduğunu belirtmiştir.

Yargıtay; emekçinin fazla çalışma fiyatı ve ulusal bayram genel tatil fiyatı alacaklarının bulunduğunun tespit edildiği bir davada, haklı fesihte çalışanın fesihten evvel patrona feshi ihbarda bulunması gerekmediği üzere işyerini terk suretiyle aksiyonlu fesihte bulunabileceğini açıkça belirtmiştir.

Bu durumda patron çalışanın rastgele bir bildirimde bulunmadan gittiği gerekçesiyle feshin haksız olduğu savında bulunamayacaktır.