Fiyat çoklukla karşılaştığımız üzere patron tarafından ödenmektedir. Lakin bilhassa hizmet bölümünde fiyatın tamamının yahut kıymetli bir kısmının müşteriler tarafından karşılandığı da görülmektedir.

Bahşişler temel fiyata yaklaşabilmekte hatta birden fazla vakit temel fiyatı geçmektedir. Alınan bu bahşişlerin çalışanın olağanın üzerinde sarf ettiği güce bağlı olarak kazanıldığı görüşünden hareketle, bahşişlerin fazla çalışmaya karşılık gelen fiyat olup olmadığı tartışılmaktadır. Bunun değerlendirmesini yapabilmek için öncelikle bahşişin hukuken nasıl değerlendirildiğine bakmak gerekir.

İş Kanunu’nun 32. unsuruna nazaran; “Genel manada fiyat bir kimseye bir iş karşılığında patron yahut üçüncü bireyler tarafından sağlanan ve para ile ödenen fiyattır.”

Tarifte fiyatın patron tarafından sağlanabileceği üzere üçüncü bireyler tarafın da karşılanabileceği tabir edilmiş. Hasebiyle iş hukukumuzda patron dışında üçüncü şahısların fiyat ödemesine yönelik bir mahzur yok.

Bununla birlikte geniş manada üçüncü bireylerin, daha dar formda müşterilerin, ödedikleri paraların da kendi içinde ayrıma tabi tutulması gerekli. Müşterinin fiyat ödemesi 2 formda gerçekleşir. Bunlardan birincisi yüzde yordamı, ikincisi ise bahşiş sistemi.

Yüzde adabı ödeme

Otel, lokanta, cümbüş yerleri üzere yerlerde patron tarafından servis karşılığı yahut diğer isimlerle müşterilerin hesap pusulalarına “yüzde” eklenerek yahut farklı biçimlerde alınan paraların belli oranlarda çalışanlara ödenmesi sistemine yüzde yöntemi fiyat sistemi denilir.

Bu sistemde müşterilerin ilgili oranı ödemesi mecburî tutulduğu üzere, toplanan paranın emekçilere dağıtılması da zarurî tutulmuştur. Bahse ait hususta patronun işyerinde çalışan tüm çalışanlara bu parayı eksiksiz olarak ödemek zorunda olduğu açıkça belirtilmiştir.

Bunun sonucu olarak patron yahut patron vekilleri toplanan paraların kaydını tutmak, personellere dağıtıldığını belgelemek zorunda. Patron ayrıyeten hesap pusulalarının genel toplamını gösteren bir belgeyi de personellerin kendi ortalarından seçtikleri bir temsilciye vermek mecburiyetinde.

Yönetmeliği var

Kanunun öngördüğü bu sistem denetimi patrona bırakmakta ancak bu denetim hakkının hakikat biçimde kullanıldığını ispatlama yükümlülüğünü de patrona yüklemekte. Yüzdelerden Toplanan Paraların Çalışanlara Dağıtılması Hakkında Yönetmelik mevzuyu ayrıntılı olarak düzenler. Yüzdelerin dağıtımında, işyerindeki tüm servislerden elde edilen yüzdelerin toplamı ile emekçilerin fiilen yaptıkları işlerin temel alınacağını belirtmiştir.

Emekçi kendi alıyorsa kim sorumlu olacak?

Bahşiş, müşterinin bir mecburilik olmaksızın personelin yerine getirdiği hizmetten mutlu kalması nedeniyle istediği fiyatta ödediği paradır. Yüzde tarzındaki zorunluluktan farklı olarak bahşiş isteğe bağlıdır.

Bahşişte belirleyici olan ise bu paranın kim tarafından alındığıdır. Şayet bahşiş patron tarafından toplanıyor ve çalışanlara dağıtılıyorsa, üstte yüzde yordamı için belirttiğimiz kurallar burada da geçerlidir. Patronun kayıt tutma ve belli oranlarda dağıtma yükümlülüğü bulunmaktadır.

Ama bahşiş büsbütün çalışanın kendisi tarafından alınıyor, yani patronun denetiminde bulunmuyorsa, patronun bu bahşişten sorumlu tutulması kelam konusu olacak mıdır?

Eksik bildirim

Yargıtay tarafından çalışanın direkt aldığı bahşişin de personellik alacaklarının hesabında dikkate alınması gerektiği belirtilmiştir. SGK da patronun denetiminde olmayan bahşişlerde, bahşiş ölçüsünün araştırmasına girebilmekte eksik bildirim tespiti yapabilmektedir.

Bunların sonucunda patronun kendi denetiminde olmayan bir ödemeden sorumluluğu gündeme gelebilecektir. Patronun denetiminde olmayan bir ödemenin klasik manada fiyat olarak kıymetlendirilmesi ve patronun, iş hukuku, toplumsal güvenlik ve vergisel yükümlülüklerine husus olması eleştirilmektedir.

Daima bahşiş SGK primine dahil!

Bahsettiğimiz doğrultuda patron tarafından dağıtılan bahşiş temel fiyat kavramının içinde yer alıyor. Buna bağlı olarak da aylık fiyata dahil bir öge mu, yoksa fazla çalışmaya karşılık gelen bir fiyat mi olduğu sorusu gündeme geliyor.

Yargıtay’ın verdiği bir kararda, garanti fiyat ve daima bahşiş uygulamasının olduğu işyerinde çalışan bir çalışanın aldığı bahşişin fiyat niteliğinde olduğu kabul edilmiştir. Bu nedenle süreklilik arz eden bahşişin çıplak fiyata katılması gerektiği vurgulanmıştır.

Fazla çalışmanın hesabında ise, bahşişin direkt fazla çalışmaya karşılık bir fiyat olmadığı ve ama fazla çalışma fiyatı hesaplanırken temel fiyatın 1.5 katı alınması gerekirken bahşişin yalnızca yüzde 50’lik kısmının alınması gerektiğini belirtmiştir.

Fazla çalışma

Bu, bahşişin olağanın üstünde gösterilen uğraş ile irtibatlı olduğunun kabulü manasına gelmekte ancak bu eforun karşılığı yalnızca bahşişle sınırlandırılmamakta. Bahşiş temel fiyatın bir ögesi olarak farklı kıymetlendirilir.

Yüzde metodu yahut patronun denetiminde olan bahşiş temel fiyatın bir ögesi olduğu için SGK primi ile vergi kesintileri yapılmalıdır. Bu meblağlar personelin tazminatlarının hesabında dikkate alınmalıdır. Fazla çalışma fiyatının hesabında ise üstteki doğrultuda farklı bir fiyat kalemi olarak yalnızca yüzde ellilik kısmı dikkate alınabilecektir.