MERT İNAN İstanbul – Yangınlarla kavrulan Türkiye’de, hem bu yangınların çıkış nedeni, hem de ihmaller konusundaki tartışmalar artarak devam ediyor. 1986 yılından başlayarak tekraren TÜBİTAK’a “yangına dirençli orman projesi” raporlarını hazırlayan Türkiye Ormancılar Derneği Batı Akdeniz Şubesi Lideri ve yangın ekolojisi uzmanı Prof. Dr. Tuncay Neyişçi Milliyet’e konuştu. Akdeniz Üniversitesi Etraf Sıkıntıları Araştırma ve Uygulama Merkezi’nde yıllarca orman yangınlarının önlenmesine yönelik laboratuvar çalışmaları yürüten Prof. Dr. Neyişçi şunları söyledi:

En sıkıntı yanan 10 çeşit

“1986’dan itibaren Akdeniz havzasındaki kolay yanan bitki çeşitleri üzerine araştırmalara başladık. 50 bitki cinsini laboratuvar şartlarında inceledikten sonra, en güç yanan 10 cins ile en kolay 10 çeşidin listesini çıkarttık. Bu tipler ortasında servi ağacının yangına en güçlü, ekonomik ve gelir getiren ağaç olduğunu saptadık. Servi ağacı, Akdeniz havzasında yetişen ve rüzgar perdesi vazifesi ifa eden bir cinstir. Aksu ve Köprüçay vadilerinin kuzey taraflı kurutucu rüzgarlara açık olduğunu tespit ettikten sonra birinci etapta yangın riskinin en yüksek olduğu Manavgat ve Serik ormanlarına 150-200 metre aralıklarla bir, üç yahut beş sıralı, yan yana servi ağacı dikmenin gözetici tesir yapacağını bilimsel çalışma olarak ortaya koyduk. O periyot bu araştırmamıza Türkiye’den ilgi gösterilmedi lakin yurtdışından bilhassa İtalyanlar’dan davet aldık.”

‘Avrupa’da ses getirdi’

Prof. Dr. Neyişçi, kelam konusu bilimsel araştırmaların devam ettiği sırada 1994 yılında Çanakkale yangın felaketinin yaşandığını belirterek, “O devir yangın bölgesine gittiğimizde yol kenarlarında dikili servilerin alevlerden ne kadar az etkilendiğini şahsen görmüş olduk. Daha sonra ‘Yangına Karşı Orman Kurma İlkeleri’ isimli kitabımızı yayınladık. Tekliflerimiz İtalya’nın TÜBİTAK’ı sayılan CRN isimli kuruluşun dikkatini çekti. Bu kurumla Floransa’da ortak projeler yaptık ve servi ağacının ehemmiyeti Avrupa’da ses getirdi. Avrupalı orman mühendisleri ve ilgili kurum yöneticileri kitabımızı okuyup bizden bilgi alıyorlardı. Fakat Türkiye’den kimse çalışmamızın yüzüne bile bakmadı” tabirlerini kullandı. 

‘Uçağa gerek kalmazdı’

Prof. Dr. Neyişçi sonraki süreci ve ihmal edilen projenin ayrıntılarını şöyle anlattı:

“1995’den sonra TÜBİTAK projesi olarak İtalyanlar ile birlikte Serik’te servi deneme alanı kurduk. Orman Bölge Müdürlüğü yetkililerine Aksu, Köprüçay vadilerinin, kuzeyden gelen kurutucu poyraza açık olduğunu, bu nedenle Serik ve Manavgat ormanlarının yüksek risk taşıdığını, bu bölgelerdeki ormanlara kuzeye dik gelecek biçimde 150-200 metre aralıklarla bir, üç yahut beş sıralı birbirine bitişik serviler dikilmesi gerektiğini iletsek de yeniden dinleyen olmadı. Şayet 1999’da bu söylediklerimiz yapılmış olsa 2008’de 17 bin hektarlık alanın küle döndüğü Serik ile şimdiki Manavgat yangını hiç bu kadar büyümeden söndürülmüş olacaktı. Ormanlarda yangın önleyici olarak toprağın yahut ormanın yarıldığı şeritler vardır. Bu yarıkların her iki yanına üç, doruklarda ise yerine nazaran yedi sıralı servi dikilse perde üzere hem alevleri, hem de rüzgarı önlemiş olur. Orman yangınlarında uçak ve helikoptere bile kalmaz.”

‘Böylesi büyüyen alevlerin üzerine su dökme prosedürü yarar vermez’ 

“Her 400 hektarlık kızıl çam yangınında Hiroşima’ya atılan atom bombasına eş bedelde güç açığa çıkar. Böylesine bir güç yani ateşin üzerine helikopter yahut uçaktan su boşalttığınızda sonuç alamazsınız. Böylesi büyüyen alevlerin üzerine su dökmek yarar vermez. Şayet bizim projelerimiz hayata geçirilseydi servilerin üzerine boşaltılacak sular sayesinde yangını önlemek mümkün olacak, yalnızca birinci çıkış noktasını çevreleyen şerit yanmış olacaktı. Servinin en büyük özelliği rüzgarı engellemesidir. 200 metre aralıklı üç perde servi diktiğinizde aslında birinci perde denilen kısımda rüzgarın suratı yüzde 60, ikinci perdede yüzde 30 olmak üzere, toplam yüzde 90 azaltmış olursunuz. Rüzgar olmadan yangının büyümesi kelam konusu olmadığından üçüncü perdede rüzgar büsbütün kesilir.”

‘Çıra tesiri gösteren kısımlar temizlenmeli’

“Kızıl çam ve servi tıpkı ekolojik şartta yetişen bitkileridr. Her iki tıp de 100 metre yüksekliğe kadar yetişen cinslerdir. Manavgat’ta Türkiye’nin en büyük servi ormanı da vardır. Ormanlık alanların yol kenarları ve tarım orman orta kesitlerine serviler dikilmiş, TÜBİTAK projemiz hayata geçirilseydi bu tabloyu görmeyecektik. Bir öbür TÜBİTAK çalışmamızda ise orman içinde yanıcı dediğimiz kuru ince kısımların nasıl etkisiz hale getirilmesini ele almıştık. Yalnızca orman yollarının her iki yanındaki 100’er metrelik iç kısımlarına yanlışsız küçük kısım ve yaprakların temizlemesi bile yangınları büyük ölçüde pürüzler.”

‘Kriminal ofis neden kurulmadı?’

“Eski yangınlara bakın, hem 1994 Çanakkale, hem 2008 Serik yanınından sonrada sabotaj argümanları gündeme geldi. 1994 yılından bugüne kadar Orman Bölge Müdürlüğü bünyesinde neden kriminal ofis kurulmadı? Sabotaj ihtimali göz gerisi edilemez lakin bunu araştıracak istihbarat üniteleridir. Orman Genel Müdürlüğü, her yangın sonrası sabotaj argümanlarını üzerinden beceriksizliğini örtmeye çalışıyor. Riskli ormanlık alanlarda 24 saat insansız hava araçları, dronlarla keşif ve gözetleme yapılmalı.”