Zelzeleler ve bakımsızlık nedeniyle önemli tahribat gören İstanbul’un kara surları, İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) tarafından 2 yılda tamamlanması planlanan onarımla yine ayağa kaldırılacak. 16 asırlık tarihiyle öne çıkan, Fetih’in en değerli simgesi olan tarihi surlar, kara tarafında 6 bin 600 metre, Marmara’da 8 bin 500 metre, Haliç’te 5 bin 420 metre olmak üzere yaklaşık 20 kilometrelik uzunluğa sahip. Bu özelliğiyle dünyanın en uzun tarihi yapıtları ortasında gösterilen görkemli yapı, 1985’ten bu yana UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alıyor. Etrafındaki kültürel ve dini açıdan kıymetli yapılarla birlikte bir bütün oluşturan tarihi surlar, son yıllarda çeşit şirketlerinin düzenlediği günübirlik İstanbul cinslerinin en çok ilgi gören adresleri ortasında. Kurtarılmanın eşiğindeki bu dünya mirasını yakından tanımak için ortaya çıkış öyküsünü ve etrafında kesinlikle görülmesi gereken yapıları derledik.

Dünya tarihini değiştirdi

Doğu Roma İmparatorluğu periyodunda imaline başlanan surların tarihi 5. yüzyıla uzanıyor. Vakitle yıpranan ve birçok bakımdan geçen surlar, II. Theodosius vaktinde Sarayburnu’ndan Haliç kıyısı boyunca Ayvansaray’a, Marmara kıyısı boyunca Yedikule’den Topkapı ve Ayvansaray’a kadar gidiyor. Ana sur, ön sur ve hendekten meydana gelen üçlü savunma sistemiyle oluşan surlar, mimari özelliğinin yanı sıra dünya tarihinin şekillenmesinde değerli bir yere sahip. 2 bin yıla yakın pek çok defa kuşatılan İstanbul, 1453’te Fatih Sultan Mehmet’in surları aşarak fethetmesiyle Osmanlı İmparatorluğu’na geçti. 

Surlar Bizans ve Osmanlı periyotlarında başta kapılar olmak üzere birçok sefer onarıldı. Kenti batıdaki merkezlere bağlayan yollar, surlardan görkemli kapılarla dışarı açılıyor. Silivrikapı, Yedikule Kapısı, Mevlevihane Kapısı, Topkapı, Edirnekapı, Sulukule Kapısı, bu kapılardan birkaçı.

Üç semavi dinin izinde…

İstanbul surlarının etrafındaki kıymetli tarihi yapılarla birlikte üç semavi dinin izlerini sürmek mümkün. Fatih’te surlara yakın bölgede bulunan Bizans sanatının en kıymetli mozaiklerinin ve fresklerinin sergilendiği Kariye Camii’nin yanı sıra Hançerli Panayia Rum Kilisesi, günümüze kadar ayakta kalabilen tek Bizans İmparatorluk Sarayı olan Tekfur Sarayı ve akabinde Kastoria Sinagogu kalıntıları görülebiliyor. Karagümrük semtinin Edirnekapı kısmında surların yanında bulunan 16. yüzyılda Mimar Sinan tarafından Mihrimah Sultan ismine yaptırılan Edirnekapı Camii ve Külliyesi, Aya Yorgi Kilisesi, Gazi Ahmet Paşa Cami, Süryani Mezarlığı ve Kilisesi bölgede görülmeye bedel başka yapılardan. Tarihi surlar ayrıyeten Bizans’a konuk gelen hükümdarların ve yabancı sarayların mensuplarının ihtişamlı halde karşılandığı, daha sonra hapishane olarak kullanıldığı Yedikule Zindanları’na da konut sahipliği yapıyor.

Kariye

Düşmandan korudu

İstanbul surları üzere Anadolu’daki birçok kentte farklı hedeflerle yapılan surlar bulunuyor. Günümüzde turistlerin de birinci görmeyi tercih ettiği bu yapılardan öne çıkanlar şöyle:

Diyarbakır Surları: Tarihi 4. yüzyıla uzanan Diyarbakır Surları, 2015’te UNESCO tarafından Dünya Kültür Mirası olarak tescillendi. Bir açık hava müzesi niteliği taşıyan surlar, uzunluğuyla Çin Seddi’nden sonra dünyada ikinci sırada geliyor. Surların yükseklikleri ise 8 – 10 metre ortasında değişiyor. 82 burçtan ve 4 ana kapıdan oluşan surların kimi burçları, özellikleriyle daha da dikkat çekiyor. Bu burçların başında ise Ben-u Sen, Yedi Kardeş, Keçi Burcu var. Dağ Kapı, Urfa Kapı, Mardin Kapı, Yeni Kapı olarak isimlendirilen kapıların ise 20. yüzyılın başlarına kadar geceleri kapatılarak, kente giriş çıkışın buradan denetim edildiği biliniyor. Ayrıyeten surların kuşbakışı imgesi kalkan balığını andırıyor. 

Kayseri Kalesi ve Surları: 3. yüzyılda Roma Dönemi’nde inşa edilen ve Bizans Dönemi’nde daraltılan Kayseri Kalesi ve Surları; Selçuklu Sultanı I. Alaâddin Keykubat vaktinde bugünkü formuyla tekrar yapıldı. İç Kale ve Dış Kale olarak iki kısımdan oluşurken Dış Kale, dış sur ve burçlardan meydana gelen kentin korunması, idare merkezi ve genelde yerleşim alanını kapsıyor. Roma devrinde dış akınlara karşı yapılan sığınma yerleri, gözetleme kuleleri ve burçları bulunan dış surların kimi kısımları ayakta kalabildi. Ayrıyeten Osmanlı Dönemi’nde kentin savunulmasına muhtaçlık duyulmadığından İç Kale’ye de mahalleler kuruldu.

İznik Surları: Bithynia Dönemi’nde, M.Ö. 4. yüzyılda inşa edilmeye başlanan surlar, Roma ve Bizans devirlerindeki yeni eklentilerle günümüzdeki biçimini aldı. Bursa İznik’in etrafını beş kenarlı çokgen formda kuşatan surlar yaklaşık 4 bin 970 metre uzunluğunda. Yüksekliği 10-13 metre ortasında değişen surlarda, yuvarlak ve kare halinde 114 burç var. Surlarda kentin kuzeyinde yer alan ve üç farklı kapıdan oluşan İstanbul, kentin doğu ucunda bulunan Lefke, büyük bir kısmı yok olan Göl ve Roma Dönemi’nde I. yüzyılda yapılan Yenişehir olmak üzere toplam dört kapı bulunuyor.

Battalgazi Kale Surları: Roma İmparatoru Trajanus tarafından 98-117 yıllarında yaptırılan Battalgazi Kale Surları, Malatya’da yer alıyor. 20 metre yükseklikteki iç surlar, 15 metre aralıklarla inşa edildi. Roma, Bizans, Sasani, Arap uğraşlarında kıymetli tahribatlar alan surlar, Osmanlı’dan itibaren savunma özelliğini kaybetti ve bilhassa 19. yüzyılda büyük ölçüde yıkıldı. 11 kapısı olan surların tipik yapısı itibariyle bölgede bir gibisi bulunmamakta. Burçlar üçgen yapıda, ana giriş kapıları ise sekizgen biçiminde.

Ani Kent Surları: Kars’ın Ermenistan’a yakın hududunda geniş bir alana yayılan Ani Antik Kenti’nde yer alan surlar, 967-989 tarihlerinde iki sur sistemi olarak yapıldı, Selçuklular’ın fethinden sonra 1064-1065 tarihlerinde son halini aldı. Bilhassa Gürcü ve Moğol istilalarından ziyan gören surların kıymetli bir kısmı bugün hâlâ ayakta. Toplam yedi giriş kapısı olan surların en kıymetli kapıları Aslanlı, Kars ve Sarnıçlı olarak gösterilmekte. Uzun kuşatmalara sağlam hale getirmek için surlar ortasına yapılan destekleme kuleleri, erzak ve tahıl deposu olarak da kullanıldı. Arazinin yapısına nazaran yüksekliği 19 metreye çıkan Ani Kent Surları’nın duvarlarında haç motifleri, aslan ve yılan kabartmalı rölyefler, çini süslemeler bulunuyor.