Aydın Hasan – Meclis; 23 Nisan 1920’de Ankara’da birinci toplantısını yaptı. Atatürk’ün Samsun’a çıkmasıyla birinci kıvılcımı atılan Ulusal Çaba, Meclis’in oluşumu ile kurumsal ve örgütlü bir niteliğe büründürüldü. Ulusal Gayret ateşinin, karargâhında yani Ankara’da söndürülmesi gerekiyordu. Emperyalizmin alandaki gücü olan Yunan ordusunun amacı, Ankara idi. Yunanistan’ın büyük taarruzu, 23 Ağustos 1921’de başlatıldı. Sakarya’nın gerisinde tertiplenen Türk ordusu, üstün düşman güçlerine karşı efsanevi bir direniş gösterdi.

Yunan ordusu, 13 Eylül’den itibaren Sakarya Nehri’nin gerisine yanlışsız çekildi. Bu savaş ile Türk ordusunun 1683 yılında 2. Viyana Kuşatması’ndaki mağlubiyetinden beri süregelen çekilmesi sona erdi. Bu savaş, son savunma savaşı oldu. Ordu bir yıl sonra Dumlupınar’da Büyük Zafer’i kazanacaktı. Bu savaşın akabinde Sovyetler Birliği (Rusya) ile Kars; Fransa ile Ankara antlaşmaları imzalandı. Ankara’daki direnişin karargahı Meclis’in, milletlerarası arenadaki siyasi temsil kabiliyeti güçlendi. Savaştan sonra Mustafa Kemal Paşa’ya mareşallik ve gazilik unvanı verildi. Sakarya Zaferi, 30 Ağustos 1922’deki Büyük Zafer’in münasebetiyle vatanın kurtuluşunun kıymetli dönüm noktasını oluşturdu.

Doç. Dr. Öğretmen Albay Hüsnü Özlü tarafından hazırlanan Ulusal Savunma Bakanlığı İdare Hizmetleri Genel Müdürlüğü Arşiv ve Askerî Tarih Daire Başkanlığı’nın Ulusal Gayret Albümü’nde 23 Ağustos-13 Eylül 1921 tarihleri ortasında yaşanan Sakarya Savaşı ile ilgili şu tabirler yer alıyor:

“1921 yılı Ağustos ayına gelindiğinde Türk ordusunun konuş ve kuruluş durumu şu biçimdedir: Başkomutan Mustafa Kemal Paşa, Genelkurmay Lideri Fevzi Paşa’dır. Yunan taarruzuna karşı Batı Cephesi Komutanlığı, kuvvetlerini Sakarya Irmağı doğusunda yedi kolordu hâlinde konuşlandırmıştır. Batı Cephesi Kumandanı İsmet Paşa’dır. Sakarya Nehri’nin doğusuna çekilen Türk ordusunun yeni harekât planı İsmet Paşa ile kolordu kumandanları tarafından 15 Ağustos 1921 tarihinde hazırlanıp Başkomutan’a sunulmuştur. Türk ordusu, Mustafa Kemal Paşa’nın buyruğuyla 100 km’ye ulaşan cephe genişliği ve 25 km’ye yakın bir derinlik içerisinde arazinin kıymetli noktalarına yerleşerek ve Sakarya’yı bir mani hâlinde önüne alarak savunmayı oynak olarak yönetim etme kararını almıştır.

Maksat imha etmekti

Yunanların harekât planı ise Türk ordusunu sol kanattan kuşatarak imha etmek üzerinedir. Bu planı gerçekleştirmek maksadıyla Yunanlar, 23 Ağustos 1921 sabahı bütün gücü ile Türk mevzilerine saldırmış ve daha o gün kimi kıymetli dorukları ve Mangal Dağı’nı ele geçirmiş, bütün eforlara karşın bu dağdan geri atılamamıştır. 24-25 Ağustos’ta Türbetepe bölgesinde yapılan şiddetli ve çok kan kaybedilen muharebelerin akabinde Mustafa Kemal Paşa’nın 26 Ağustos 1921’deki “Hattı müdafaa yoktur, sathı müdafaa vardır. O satıh bütün vatandır. Vatanın her karış toprağı vatandaşın kanıyla ıslanmadıkça terk olunamaz’ halindeki tarihî buyruğu karşısında Türk askerinin verdiği çaba harikadır.”