Edirne’de bulunan ve halk ortasında “İtalyan Mezarlığı” olarak isimlendirilen Katolik Mezarlığı’nda farklı bir keşfe imza atıldı. Lokal tarih araştırmacısı Mustafa Gültekin’in, mezarlıkta fotoğrafladığı mezar taşlarından birinin Bulgaristan tarihinin değerli isimlerinden üst seviye din adamı Rafael Popov’a ilişkin olduğu ortaya çıktı. Popov, Fener Patrikhanesi’ne karşı başlatılan bağımsız Bulgar kilisesi hareketinin en kıymetli isimlerinden biri. Filibe Üniversitesi’nden tarihçi Rumen Ivanov’un katkılarıyla ortaya çıkan keşif, Bulgaristan’da ilgiyle karşılandı. Keşfi daha değişik kılan ise mezarın bulunmasının, yeniden Fener Rum Patriği ve Bulgaristan dini otoriteleri ortasında yaşanan bir çekişme periyoduna rastlaması.

Mahallî tarih araştırmacısı Mustafa Gültekin, bilhassa Trakya ile ilgili tarih çalışmaları yapıyor. Bölgedeki mezar taşlarıyla ilgili de çalışmalar yapan Gültekin, Edirne’de Ermenilere ilişkin mezar taşları ile Musevi Mezarlığı’ndaki mezar taşlarını fotoğraflayarak kayıt altına aldı. Gültekin, tekrar bu kentte başkalarına nazaran daha az bilinen, “İtalyan Mezarlığı” olarak anılan Karaağaç’taki Katolik Mezarlığı’nda da çalışma yaptı. Katolik Mezarlığı’nda günümüze ulaşmış az sayıdaki mezar taşını fotoğraflarla kayıt altına aldı.

Bulgaristan’da ilgi gördü

Ermeni ve Musevi mezarlıklarında çekilen fotoğraflar birtakım çalışmalarda kullanılırken Gültekin, Katolik Mezarlığı’nda çektiği fotoğrafları birkaç hafta öncesine kadar kimseyle paylaşmadı. Burada çektiği fotoğrafları kısa bir mühlet evvel Filibe Üniversitesi’nden tarihçi Rumen Ivanov’la paylaştığını belirten Gültekin, “Arkadaşım Ivanov, paylaştığım mezar taşının Bulgar tarihi açısından çok kıymetli olan Piskopos Raphael Popov’a ilişkin olduğunu söyledi” dedi. Bu keşifle, mezarı kayıp olan Popov’un mezarı bulunmuş oldu.

Ivanov’un kayıp mezarının bulunduğu haberini Bulgar medyasıyla paylaştığını ve bir gazetede bu haberin yayımladığını belirten Gültekin şu bilgileri verdi: “Bu haber Bulgaristan’da büyük ilgi gördü. Çok değerli bir keşif olarak düşünülüyor. Popov, Vatikan’da düzenlenen Konsül’de bulunan 744 bireyden biri olmuş. Bu konsüller tarihte çok toplanmıyor. Vatikan’da yalnızca iki kez toplanmış.”

Piskoposluk tacı tasviri

Rumen Ivanov: “Mezar taşında, gömülen kişinin yüksek rütbeli bir kilise vazifelisi olduğunu gösteren bir piskoposluk tacı tasvir edilmiş. Ölen kişinin tam ismi kısmen korunmuş. Korunan kısmi isminden, mezarın bağımsız Bulgar kilisesi uğraşına katılan, bir ‘Bulgar Uyanışçısı’ olan Rafael Dobrev (Dobryov) Popov’a ilişkin olduğu görülebilir. Gerçek ismi Rayko lakin piskopos olarak atanmasından sonra Rafael Popov ismini aldı.”

Yeniden bir çekişme dönemi!

Rafael Popov’un mezarının bulunması, tekrar Fener Rum Patriği ve Bulgaristan dini otoriteleri ortasında yaşanan bir çekişme devrine rastladı. İstanbul’da 15 yıldır Bulgar cemaatine hizmet veren, Demir Kilise’nin papazı Angel Velkov, şahsi sebeplerden emekliliğini isteyip Bulgaristan’a dönünce Fener Rum Patriği, İstanbul’daki tüm Ortodoks Hristiyanları temsil ettiğini tez ederek bu makama Bulgar kilisesinden itaatsizlik nedeniyle aforoz edilmiş olan Haralambi Niçev’i papaz olarak atadı. İstanbul Bulgar cemaatinin bir kısmı ve Bulgaristan kilisesi bu durumu bir yaptırım olarak görüyor.

Mezar taşında, yüksek rütbeli bir kilise vazifelisi olduğunu gösteren piskoposluk tacı tasvir edilmiş

Simge isimlerden biri

İstanbul’daki Bulgar cemaatinden ve Bulgar Ekzarhlığı Vakfı İdare Konseyi Üyesi Hristo Kopano: “Bulgarların Hristiyanlığı resmi din olarak kabul etmeleriyle birlikte hangi kiliseye bağlanması gerektiği Vatikan ile Fener ortasında daima tartışma konusu olmuş, sonuçta karar Fener lehine olmuştur. Osmanlı periyodu boyunca, Bulgar Patrikhanesi kapatılıp idaresi Fener Patrikhanesi’ne devredilince, halkın ufak denilecek bir kısmı Katolik mezhebine geçmiştir.”

19. yüzyılda Fener Patrikhanesi’nin Bulgar halkını Helenleştirme siyasetlerine karşı, bağımsız bir Bulgar kilisesinin kurulması için harekete geçildiğini belirten Kopano, “Popov da İstanbul merkezli bu hareketin en hararetli öncülerinden biridir. Sofya yakınlarındaki Rila Manastırı’nda Ortodoks bir rahip olarak başlayan Popov, 1859’da Uniyatlık mezhebine geçti ve 1860’da Uniyat kilisesi kuruluşu ile ilgili dilekçeye imza attı. 1860’da Vatikan’ı ziyaret eden delegasyonda bulunan Popov, şahsen devrin Papa’sı IX Pius tarafından birinci Bulgar Uniyat Arhiepiskoposu olarak takdis edilen Yosif Sokolski ile bir arada İstanbul kilisesinin kuruluşunu tamamladıktan sonra Edirne Bulgar Uniyat Metropoliti olarak atandı. Popov, Edirne Bulgar Uniyat Kilisesi’nin, Edirne Bulgar Uniyat Rahip Okulu’nun kurucusudur. 1876 yılında vefat etmiş. Edirne’de mezar yerinin tekrar keşfi, Bulgar tarihinde unutulmaya yüz tutmuş bir şahsı ve devrini bizlere tekrar hatırlatmaktadır” dedi.