İhsan Dindar – milliyet.com.tr / [email protected]

Kahve belgeseline sözü elbette getireceğim lakin öncelikle siz ne kadar bir kahveseversiniz onu sorarak başlamak istiyorum? Günlük yaşantınızın ne kadarında var?

Balzac kadar olmasa da -ki kendisi günde 60 bardak içermiş- ben de kahve içmeyi seven biriyim. Gerçi burada Balzac’ın kahve içtiği bardağın boyutu da değerli. Küçük bardakta mı içiyor? Yoksa benim içtiğim büyük kaplarda mı? Ben gece çok geç saatlerde bile kahve içip uyuyabiliyorum? Doktora sorduğumda bu duruma karşı bir bağışıklık geliştirdiğimi söyledi. Bu olağan bir şeymiş. Bu halde olan çok insan da tanıyorum. Gece çalışırken, rastgele bir şeye hazırlanırken çok kahve içen insan var. Kahvenin tadını, uyarıcılığını, kokusunu, kokusunun bizi uyarmasını, sabah kalktığımızda birinci istek ettiğimiz içecek olmasını ve hatta güne onsuz başlayamamayı seviyoruz. Makûs bir alışkanlıkmış üzere görünmüyor bana. Örnekse sigara ya da alkol üzere değil. Pek çok faydası tıp tarafından yeni araştırmalarla da kanıtlanıyor. Ancak olağan ki doz problemi var. Ölecek kadar içerseniz ölürsünüz.

Burada alışılmış bir başka sıkıntı de içmeyi tercih ettiğiniz kahvenin çeşidi. Yani şekerli, sütlü, kremalı yahut sade kahve çeşitleri de bir etken bu noktada…

Ben sütle de seviyorum, bu röportaj esnasında latte içiyorum lakin birçok vakit sade bir Türk kahvesi ya da tek bir espressoyu makinalarda hazırlayıp içiyorum. Bazen art geriye da içiyorum. Uygun bir kahvenin tadına doyamıyorum. Belgeselde de anlattığımız üzere içinde süt ve şeker olmayınca acı ve ağır kıvamı olan bir içecek tüketiyoruz.

“Memleketimizde yükselen bilgi ile eğlenme isteği de yürek verdi”

O halde yavaş yavaş belgesele gelelim. Elbette anlattığınız üzere bir kahve tutkunu olduğunzu çok açık. Lakin insanın hayatta pek çok tutkusu olabilir. Siz bu tutkularınızdan birini ekrana taşımayı tercih ettiniz. Bir kahve belgeseli yapmak konusunda o karar alma süreci nasıl gelişti? Bu evvelce beri başınızda olan bir proje miydi yoksa kahve yudumladığınız bir sırada mı gelişti?

Kişinin hayatında yaptığı şeyleri bir belgeselle tanıtma şevki bende yok. Yani erotik sinemalarda oynamayı düşünmüyorum. Başarıyı erotik sinemalarda aramayı da düşünmüyorum. Yaptığımız şeyler illâ ki sevdiğimiz şeyler değil. Lakin bu türlü bir proje ortaya çıkarken ve Arçelik’in de dayanağını aldıktan sonra farklı bir yaklaşım nasıl olabilir diye düşündük. Olağan ki burada benim kahveyi sevmem kesinlikle bir rol oynadı. Ancak bu bir çay belgeseli de yapamayacağım manasına da gelmiyor ya da enginar belgeseli de yapılabilir. Her şeyin belgeseli yapılabilir. Bu çağın ruhu enformatif işlerin öne çıktığı bir vakit. Bir yandan da yeni bir şeyler öğrenerek, hayatımıza yeni bilgiler katarak daha da keyifli olduğumuz bir vakitte yaşıyoruz. Bütün platformlarda belgesel nitelikli yeni şeyler öğreten işlerin daha çok gösterildiğini görüyoruz. Yeni jenerasyonlar bilhassa de Y kuşağı bilgiye daha aç bir halde geldi. Yani bizim memleketimizde yükselen bilgi ile eğlenme isteği de cüret verdi. Bu hususta Arçelik ile bir ortaya geldik. Tüm dünyanın tanıdığı Türk kahvesi yapan makinalar üretiyorlar. Bizim kahvemizin tadını ar-ge çalışmalarıyla standardize edebiliyorlar. Bu çok kıymetli bir mevzu. Niçin kahvenin standart bir tadının olmasını istiyoruz? Doğal ki elden ele hünerle hazırlanıp sunulan Türk kahvesini çok seviyoruz. Lakin öte yandan da Türk kahvesinin yalnızca Türkiye topraklarında değil, dünyaya açıldığı vakit da “bakınız bu Türk kahvesinin tadıdır” diyebileceğimiz standart bir tat olması lâzım. Yoksa bu tarihi gelenek bir anda kendisini kaybedebilir. Bilinmeze yanlışsız gidebilir. Hatta belgeselde de Osman Serim’in de anlattığı üzere vaktiyle bir kaygı yaşanıyor. Sanki yeni kuşaklar Türk kahvesi içmezse ve teknolojik yatırımlarla Türk kahvesinin tadına sahip çıkılmazsa bu kahvenin tadı unutulur mu? Bu alışkanlık, bu gelenek yok olur mu? Soruları bir orta dehşet yaratmış.

Siz dünyanın pek çok farklı coğrafyasını görmüş, gezmiş birisiniz. Örneğin uzak bir diyarda Türk kahvesine den geldiniz mi ya da oralarda bir bilinilirlik var mıydı?

Yok, maalesef. Lakin Amerikan sinemalarında geçer; belgeselde de anlatıldığı üzere Boşnak kahvesi olarak anılır, Yunan kahvesi olarak anılır, Türk kahvesi olarak anılır. Tekrar bizim belgeseldeki aydınlık ve demokratik halimizle kimi tarihi yaklaşımları da değerlendirdik.

Bu noktada devreye tarihçi Emrah Safa Gürkan giriyor…

Evet Emrah Safa Gürkan çok hoş yaklaştı bahse. Bugüne kadar yapılmış araştırmaların, hikâyeleştirilmiş tarihi gerçeklerin ışığında bütün tezleri kucaklayan bir formda anlattı. Bu açıdan belgesel bir istikametiyle reddedilemez haldedir. Yani birisi de çıkıp “Yahu siz Türk kahvesinin tarihini yanlış anlatıyorsunuz. Halbuki şöyle olmalı” diyemiyor. Zira belgesel, birçok tarihi tezi de kucaklıyor. Bir yandan kahvenin ulusallaştırılması konusunda da bilhassa Osman Serim’in çok hoş bir yaklaşımı var. Yunanlar dört yüzyıldır bu kahveyi içiyor. O kadar uzun müddet içersen bu kahve senin kahven olur ya da Boşnaklar 400 yıl içerse Boşnak da olur. Fakat unutulmaması gereken bir gerçek kahvenin Osmanlı İmparatorluğu’ndan yayıldığıdır. Türk kahvesi bu biçimi ve tadıyla İtalyanların kahve çekirdeği üretmeyen fakat bütün dünyaya kahvenin nasıl içileceğini, nasıl hazırlanacağını öğreten bir ülke olarak onların kahvesine nazaran çok daha doyurucu, kokusu çok daha etkileyici.

Koku demişken Türkiye’de bu husustaki en değerli isimlerden biri olan Vedat Ozan’ın da belgeselde yer aldığını görüyoruz. Dört cilt kitap yazmış bir isim…

Evet, kokular, parfümler ve lezzetler üzerine dört cilt kitabı var. Bu kitapları herkese tavsiye ederim. Temel eser olarak her konutta bulunmalı. Vedat Ozan ile konuşmak da çok eğlenceli. Emrah Safa Gürkan, Sahrap Soysal, Osman Serim, Vedat Ozan ve Ahmet Ümit’in katkıları belgeselde çok değerli. Belgeselde birebir vakitte farklı ve değişik barıştalar var. Bir müzisyen olarak Tuncer Tunceli, sinestezinin ışığında tat, koku ve müzik ilgisi kuruyor. VEYasin yeniden bir müzisyen, bestekar, dj ve müzik araştırmacısı olarak çok hoş bir katkı sundu. Didem Şenol farklı ve çağdaş bir aşçı olarak çok hoş bir katkıda bulunuyor. Doğal ekşisözlük müellifi Utku Turhan… Kendisi benim ekşisözlük’te kesinlikle okuduğum biri. Onun uzun yazısı belgeselde kesinlikle yer almalı diye düşündüm. Onunla canlandırdığımız kısımlar belgeselin en eğlenceli yerleri oldu. Sedat Sarp’tan da bahsetmemiz gerekiyor. Kendisi çok kıymetli bir tabip. Onun kahveye yaklaşımı ve edebiyat bilgisi ortaya çok hoş bir anlatı çıkardı.

Bu kadroyu bir ortaya getirmek, bilhassa de pandemi şartlarını düşünecek olursak güç olsa gerek?

Altı günlük bir takvim sürecinde bu isimleri bir ortaya getirmek sıkıntı oldu evet. Zira pandemi şartları hakimdi. Daha da sıkıydı. Sabah akşam testler yaparak imal takımı ve direktörümüzle bunu başardık. Bu noktada Selin Atasoy’un yazarlığından da kelam etmek istiyorum. Bu belgeselin hazırlanmasından çekimine ve daha sonra kurgusu, seslendirmesi ve sunulmasına kadar hem müellifliğiyle hem de tertip yeteneğiyle işin ortaya çıkmasını sağladı. Bu farklı bakış açısının ortaya çıkabilmesine Arçelik yetkililerinin inanması ve güvenmesi neden oldu.

“Yeni şöhretli bir insanımız yok”

Belgesel bir docu-drama. Günümüzde belgeseller genelde bir anlatıcı üzerinden ilerlemekte. Siz bunu filmleştirdiniz. Üstelik tahminen de yer yer anlaşılması daha güç olan katmanlı bir yapı var belgeselde. Bu noktada kahve için insanın konsantrasyonu yüksektir diye mi düşündünüz?

Artık pek çok platformda doküman yapıtlar mevcut. Bunlara farklı yaklaşımları açısından değinmek istiyorum. Farklı yaklaşımları var evet ancak daha çok iyi montajcıların, iyi editörlerin, iyi direktörlerin elinde değişik çekimler yapılmış. Bu platformlara baktığımızda hiç anlatılmayacak ve anlatılmasına da gerek olmayan, esasen bildiğimiz bahisleri kolay stüdyo çekimleriyle yesyeni bir mevzuymuş üzere bize sunuyorlar. Fakat bizim çekimimiz onların çekim kalitesi ya da finansal güçleri karşılaştırılabilir mi bilemem. Ben karşılaştırmam en azından. Zira bizim sinemamız öbür, belgeselciliğimiz diğer. Bu işe başlarken niyetimiz şuydu. Ben şöhretli insanların eski beşerler olduklarını düşünüyorum her şeyden evvel. Yeni şöhretli bir insanımız yok. Yeni şöhretli insan diye baktığımız bir dizide rol bulmuş, dizisi ses getirmiş lakin halk onu bir yıldır tanıyor. Bir fenomen, influencer ya da youtuberın işleri artarda izleniyor ya da internette yayılan korkan kirpi, anıran eşek görüntüleri da o denli. Bir mühlet sonra kayboluyor. Yanlış anlaşılmasın bir fenomen ile korkan kirpiyi eşleştirmeye çalışmıyorum. Fakat kararı o kadar.

Pekala bu şöhretlerin ne farkı var?

Eski şöhretlerin yani 90’ların ve 2000’lerin şöhretleri o günlerin medya koşullarıyla, daha az kanala karşın izlenme için ayrılan daha çok vakit nedeniyle daha çok akılda kalıcı oldular. Bugün rastgele bir arkadaşımla konuşurken mevzu çabucak -pandemi nedeniyle sabahtan akşama kadar konutta ne kadar program varsa yiyip tükettiği için insanlar- ne izlediğimiz sorusuna geliyor. Ortak seyrettiğimiz hiçbir şey bulamıyoruz. Bir gün boyunca konuşsak halbuki birebir diziyi, birebir sineması izlememişiz. Fakat çok izleme yapmışız. Sonra arkadaşım bana bir şey anlatıyor. Çok hoş bir şey izledim diyor. Nerede izledin? Diyorum. Hatırlamıyor. Ne izledin? Çok hoş bir sinema. İsmi ne? Hay Allah unuttum. Kim oynuyordu? Şey oynuyordu… Yani buradan anlıyoruz ki seyretmiş, beğenmiş tahminen de ilham almış fakat ne sinemada oynayanları hatırlıyor ne sinemanın ismini hatırlıyor ne tamamını seyredebilmiş. Yarısında uyumuş ya da telefona gelen bir bildiriye bakmış. Yani konsantre bir algı katiyen yok. Dikkat verilerek izlenmiyor. Birebir konutta yaşayanlar birebir şeyi bir arada seyredemiyorlar. Zira biri kanepede sızıverse başkası iki kısım ilerlemiş oluyor. Bu, bizleri birbirimizden koparıyor, katiyen birleştirmiyor.

Pekala ne kalıyor bizi birleştirecek?

O da herhalde 90’ların 2000’lerin yıldızları. Bu yıldızlarla ilgili magazin haberleri yaparsanız beşerler artık bu bilgi bombardımanı içinde bunu da algılayamıyorlar. Magazin haberlerinden artık aklımızda kalanlar doğurdu, öldü ya da kovid oldu. Bunun üzere majör şeyler dışında hiçbir şeyi hatırlamıyoruz. Pekala bu noktada ne yapılabilir? Biz bir kıssa anlatacağız. Ben tanınan bir beşerim. Zati beşerler benimle ilgili birçok şeyi hatırlıyor. Kahve mi içiyorum? Çocuğum var mı? Nerede oturuyorum? Herkesin benimle ilgili bir bilgisi vardır. Pekala ben bunu anlatsam? Fakat bunu bir öykü anlatıcısı üzere anlatmasam. Ben bir şey Morgan Freeman üzere de etkileyici biçimde anlatırım. Lakin pekala ya bu Morgan Freeman’ın hayatının bir modülü olsa? Bu türlü düşündük. Pekala ya Morgan Freeman’ın meskeninde geçse olay? Pekala ya anlattığı şeyle ilgili bir kaygısı olsa? Tıpkı bizim belgeseldeki üzere. “Çok kahve içtiğim için mi uyuyamıyorum yoksa uyuyamadığım için mi çok kahve içiyorum?” üzere temel bir noktadan yola çıksak. Lakin bir yandan da bir aksiyon olmasa; kimse denize düşmese. Yeniden de heyecanlı olabilir mi? Evet, olabilir. İşte öykümüz bu. 75 dakikalık bu belgesel sineması izleyenler “vay bunu da gözümüze soktun” üzere bir fikre kapılmıyorlar.

Şu ana kadar tenkitler ne istikamette?

Çok hoş tenkitler alıyor.

Az evvel bahsettiğiniz üzere olayın sizin meskeninizde geçmesi farklı bir ayrıntı. Bir nevi mahreminiz…

Benim bir mahremim yok. Fakat ben soyunursam ortaya çıkar. Onun dışında meskende mahrem bir şeyim yok. Meskenime çat kapı gelseniz ben mahrem bir şey gösteremem size. Meskenin alışılmış şöyle bir hoşluğu var; benim mimariye ve dekorasyona olan merakım nedeniyle evimdeki hiçbir şey satın alınmış değildir. Sandalyeler, koltuklar, yatak, mutfak, banyo her şey yaptırılmış.

Son olarak Amadeus konusunu sormak istiyorum. Sizinle budan evvelki buluşmamızda Mozart’ın hayatını bahis alan Amadeus oyunu hakkında konuşmuştuk. Artık tekrar normalleşmeyle birlikte Nisan ayı programı açıklandı. Tekrardan başlayacak olması hakkında ne düşünüyorsunuz?

Ben misyon adamıyım. Başladığı anda itibaren hem Amadeus’a hem de şu an konuştuğumuz yer olan Dada Cabarett’deki yeni oyunlar için hazırız. Lakin bizim esasen yasaklarla değil saatlerle işimiz var. Zira çocuk tiyatrosu yapmadığımıza nazaran oyunlar oynamamız için akşamın belirli bir saatinde olması gerekiyor.