Pandemi bir yılı aşkın bütün dünyayı esareti altına aldı, insanları konutlarına hapsetti. Bu izolasyon devrinde kimisi mutfak işlerine kimisi de bitkilere çiçeklere gönül verdi. Türkiye’nin en büyük bitki koleksiyonuna sahip olan Hasret Bektaş ise konutundaki bu çiçek tutkusuna 8 yıl evvel başlamış; tecrübelerini ve öğrendiklerini de paylaşıma açarak çiçeklere gönül verenlere hem yardımcı oluyor hem de onlara yeni bir gelir kapısı sağlıyor.

Hasret Bektaş’ın dünyanın en büyük menekşe koleksiyonerleri ortasına girmesi yakın bir arkadaşını ve kendisini büyüten anneannesini peş peşe kaybetmesiyle başlamış. Hayatı sorgulamaya başladığı bu periyotta anneannesini hayalinde menekşesi ile konuşurken görmüş. Balkonda menekşesiyle konuşurken görmüş. İçindeki üzüntüyü hafifletmek için o menekşeyi aramaya başlamış ama kırmızı katlı menekşeyi bulamamış. “Madem bulamıyorum, lisede edindiğim biyoloji bilgileriyle ben üretirim” deyip yola koyulmuş.

Tecrübeler internette

Afrika menekşesinin bağlı olduğu aile olan Gesneriaceae ailesini incelemeye ve üzerinde çalışmalar yapmaya başlamış. İki farklı çeşidi birbiri ile dölleyerek yeni hibritler elde etmiş. Bir taraftan öğrenirken edindiği bilgileri ve tecrübeleri toplumsal medyaya yayınlamaya başlamış. Kendisine ulaşıp soranlara yanıt verebilmek için araştırmaya devam etmiş. Bu ortada bu işi yapanların düşmanlığını kazanmış. Bektaş’ın anneannesinin çiçeği için çıktığı macera ABD de AVSA ve Gesneriad Society üyesi ve İngilterede British Streptocarpus Society’nin birinci Türk üyesi olmasına, Nezahat Gökyiğit Botanik bahçesinde Yurttaş Alım toplantısında çalışmalarını anlatmaya kadar gitmiş. Menekşenin yanı sıra menekşenin ailesi Gesneriacaea tipinden streptocarpus, sinningia, kohleria, achimenes, gloksinya başta olmak üzere 1200’den fazla çeşitte ve 30 a yakın çeşitte bitkilik koleksiyonu olan Bektaş, dünyadaki en büyük gesneriaceae koleksiyonerlerinden biri haline gelmiş.

Bu çalışmalarını 17 metrekarelik küçük bir atölyede hayata geçiren Bektaş, ürettiği yeni çeşitlerin literatüre geçmesi için de çalışmalara başlamış.

‘Milyonlar ödüyoruz’

Türkiye’nin çiçekçilik kesiminde önemli yetiştirici pozisyonunda olduğuna dikkat çeken Hasret Bektaş, “Ama yurt dışına ihraç ettiğimiz her çiçek için telif hakkı ödüyoruz. Buna ıslahçı hakkı deniyor. Yani o çiçeği bulan şahsa ıslahçı hakkı ismi altında milyonlarca dolar ödüyoruz. Hollanda’dan menekşe getiriyoruz, Bulgaristan’dan gül getiriyoruz. Çin’den karanfil getiriyoruz. Niçin biz kendi kaynaklarımızı kullanıp bunları ıslah edemiyoruz? Mesela irisler Türkiye’ye mahsustur, salep çeşitleri, orkide ile akrabadır, lakin bunları geliştirmek için ticari olarak paraya çevirmek için bir Hollanda bir Bulgaristan üzere yapamıyoruz” diyor.

Akdeniz Ateşi Hastalığına sahip olan Hasret Bektaş, şimdi anneannemin menekşesine benzeyen bir menekşe keşfedememiş ancak bu hobisi sayesinde atak geçirmekten kurtulmuş. Üniversitede matematik okuyan fakat bir türlü bu kısmı tamamlayamayan Bektaş, “Bitkilere yalnızca hoşluk olarak bakmıyorum bir canlı olarak bakıyorum, tabiattaki en donminant canlılar. Yalnızca bitkileri dönüştürmek için çalışmıyorum birebir vakitte eski halini de bulmaya çalışıyorum” diyor.  

Her şeyi kendisi tasarlamış

Almanlar tarafından, ‘ne ekse yetişiyor’ manasına gelen ‘Grüne finger’ ve Amerikalılaran ‘Green fingers’ dediği Hasret Bektaş atölyesinde vitrin raflarını, plastik bardakları, cherry domates ve pasta kaplarını kullanıyor. Bütün tasarımı kendisi yapmış, hatta hangi çiceğe ne kadar ışık gerektiğini bile kendisi hesaplamış ve isteyen herkesle bu bilgileri paylaşıyor.

Hasret Bektaş, 27 katlı bir gökdelenin garajına kurduğu atölyesinde sorularımızı cevapladı.

İnsanlara muhtaç

Hasret Bektaş’a nazaran menekşe manipülasyon yapan bir bitki. Rengiyle insanı büyülüyor. Bunu yapma sebebi de polenleri kapalı kese içerisinde yeni çeşit oluşturması neredeyse imkansız. Lakin beşerler beslerse tekrar üreyebilir.

TOPRAK

Toprak için kil topu, tor, kum çakıl taşı üzere 20 den fazla gereç kullanıyor. Çiçeğin doğal ömür alanına mahsus toprak hazırlıyorum. Hatta araştırmalar yaparak toprağı geliştiriyorum.

GÜBRE

Gübreyi saksının tabanına dökeriz tamam deriz. Fakat çiçek o gübreyi verimsiz alır. Yüzde 10-15 randimanla alır. Fakat toprakta mikroorganizma varsa bu mikroorganizmalar gübreyi işleyip öbür bir forma dönüştürür. Çiçek bunun dönüşümün hepsini alır.

TORF

Torflara aman çok dikkat edin. ABD’de çiçekçilik topluluğunun değerli bir üyesi üç yıl evvel bu yüzden hayatını kaybetti. Torfu açıyor ve içinden çıkan bir mantar türevi ile temas edince ciğerinden enfeksiyon kaparak beklenmedik formda hayatını kaybetti. Ayrıyeten birtakım torflarda cilde ve iç organlara ziyan verebilecek mantarlar türeyebilir bu yüzden eldiven ve maske kullanmadan torfa ellemek gerçek değildir.

GDO’LU DEĞİL HİBRİT TOHUM

Hibrit bitki kendi tohumunda kendini üretemez. Tek yol klonlamaktır. A biberi alırsın b biberi ile birleştirirsin, bir tohum elde ettin. O tohumu ektiğin vakit çıkan biber yüzde 99 tıpkı olduğunda sen bir üretim sınırı için saf tohum elde etmiş oluyorsun. Hibrit tohumda her seferinde a-b çizgisi döllenmeli. Hibrit ile GDO yu birebir şey sanıyor beşerler. GDO’lu diyorlar bilinçsizce. Halbuki GDO genetiği değiştirilmiş organizmadır, hibritde ise genetik müdahale yoktur. Gen eklemesi esasen yapılamıyor, yalnızca kırılabiliyor. Genetiği değiştirilmiş mısır gen makası ile kırılarak yapılıyor. DNA bir iplik üzere düşün kesiyor ve bir kaç modülünü atıp birleştiriyor bunu yaparken de rastgele yapılıyor.  Bu çalışmalar ileride açlığı bitirebilir.

ISLAHÇI NE YAPAR?

Üniversitede matematik eğitimi alan ve hala eğitimine devam eden Hasret Bektaş, çiçeklere dair şunları anlattı: Türkiye’de ıslah iyileştirme manasında kullanılıyor. Ben geliştirme sözünü tercih ederdim. Yurtdışında buna Hybridizer yahut Breeder deniyor. Islahçı iki farklı çeşidi arıların yaptığı üzere döller ondan çıkan tohumlardan yeni çeşit üretir. Şu an daha soğuğa güçlü bir menekşe bulmaya çalışıyorum ve bu çalışmaları belgeliyorum ki tarımda da kullanılabilir olsun istiyorum. Yarın marul, domates üzere yahut diğer bir bitki üzerine de birebir şey yapılabilir.

KLONLAMA

Yapraktan bitki üretmek de klonlamaktır. ‘Ben bu yaştan sonra bir şey yapamam’ diyen beşerler verdiğim bilgiler sayesinde çeşit çeşit menekşe yetiştirmeye başladı. Bilhassa yaşlılara yardımcı oluyorum, umut bağlıyorlar çiçeğe, ‘yetiştiremem büyüyene kadar ölürüm’ diyenlere haydi birlikte yapalım her anı fotoğraflayalım diyerek ömürlerine ortak oldum, bitkiyi yetiştirmek için beklemek onlara iyi geldi. Yaşlılar da bana anneannemin kaybı ile yüzleşmemde çok yararlı oldular.

KİMLER OLABİLİR?

Türkiye kanunlarında ıslahçı olabilmek için 18 yaşını doldurmak ve Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak kâfi. Bu işe gönül veren herkes hiçbir şey bilmese dahi kendisini geliştirerek ıslahçı olabilir. Ve bu işten önemli paralar kazanabilir lakin ıslahçı hakkını elde etmek sıkıntı.

Yaprağı 500 dolar

Fransa’nın merkezi trafiğe kapatılınca garajlar boşa çıktı. Bu garajlarda artık çiçek ve zerzevat yetiştirilip ticari tarım yapılıyor. Menekşenin bir yaprağı, yurt dışında 5 ila 500 dolar ortasında satılıyor. Benim küçük atölyem de bu manada kent tarımına örnek oldu. Şimdiye kadar ticari korkum yoktu. Yalnızca nisan ve eylül aylarında atölye dayanak satışı yapıyordum. Yeni yeni kendi çeşitlerimi ve az çeşitleri toplu üretmek için çalışmalar başlattım, toplu üretime geçiyorum. Bayanlar sayemde ufak da olsa gelir sağlamaya başladı.

Radyasyon metodu

Dünyanın en büyük menekşe üretisi Optimara şirketi menekşe tohumlarını uzaya göndermiş. İki yıl radyasyona maruz kalan tohumlar ekilince çok farklı renkler ve kıvrımlarla, dünyada yetiştirilenlerden büsbütün farklı menekşeler ortaya çıkmış. Yıllardır bu eseri, ‘Space Violets’ serisi diye satıyorlar. Dale Martens isimli bir Amerikalı bayan, alacalı desenli yaprağı dişçide radyasyon uygulayarak yapmış. Ben de denemek istedim. Diş doktoruma rica ettim, tohumları uzun müddetli ve ani radyasyona maruz bıraktık. 2021 ocak ayında toprağa ektim, yetiştiriyorum.

MENEKŞE HAKKINDA 10 şey

1 Menekşe kokar mı?

Kokmaz.

2 Mavi menekşe var mı?

Var hem de ondan fazla çeşit.

3 Sarı menekşe var mı?

Saf sarı menekşe yok İçinde sarı tonları olan var. Ukrayna’da bir yetiştirici saf sarı menekşe ürettiğini sav etti, bütün dünyaya yaprak sattı, lakin sarı menekşeyi kimse yetiştiremedi.

4 Menekşenin anavatanı neresi?

Afrika, Usambara.

5 Dünyaya nasıl yayıldı?

1892 yılında Alman misyoner Saint Paul-Illaire bulup Almanya’ya getiriyor. 1894 yılında İngiltere ve ABD’ye gidiyor. O kadar beğeniliyor ki her konutta yetiştirilmeye başlıyor.

6 Kaç çeşit menekşe var?

Dünya genelinde ABD’de kayıtlı 40 bin, Kanada 2 bin 500, ayrıyeten kayıtsız 50 binin üzerinde çeşit var. Toplamda 100 bin.

7 Beşerler üzerindeki tesiri?

Depresyondaki, gerilim altında yaşayan insanlara iyi geliyor. Bir çeşit menekşe alan meskenini büsbütün menekşe çeşidiyle dolduruyor. ABD’de ‘African violed addicts’ (Afrika menekşeleri bağmımlıları) isimli bir küme var.

8 Menekşenin ömrü neden kısadır?

Zira anavatanı burası değil. Kendi ortamı Afrika ve toprakta değil kayaların üzerindeki yosunlara tutunarak yaşıyor. Burada alışkın olmadıkları enfeksiyon, böcek ve hava şartlarından ölebilir.

9 Ne kadar yaşar?

Uygun ortamda bir insan ömrü kadar yaşayabilir.

10 Türkiye’de menekşe tipi var mı?

Gesneriasa ailesinden bir endemik bitki yok. Çiçekçilerde satılan çeşitlerin hepsi yurt dışından geliyor.