İhsan Dindar / Milliyet.com.tr – 12 Ekim 1803 tarihi pek çok insan için bir mana tabir etmese de, Bosna’nın kuzeybatısında bulunan Bihaç (Bihke) kenti ahâlisi tarafından “kıyamet alâmeti” olarak isimlendirilen bir olaya tanıklık eder.

Günümüzde İtalya sonları içerisinde yer alan, periyodun Habsburg kenti Bologna’dan havalanan bir balon, Dubrovnik’e kadar uçup bir süre mola verdikten sonra yine havalanır. Fakat Bosna ve Hırvatistan ortasındaki sonu belirleyen ince Dalmaçya sınırı boyunca ilerleyen balon, bir mühlet sonra arızalanınca Adriyatik Denizi’ne gerçek sürüklenir. Balondakiler hayatlarını kurtarmak ismine balonun iplerini katıca hava taşıtı, rüzgârın da tesiriyle Osmanlı topraklarına sürüklenir.

KALENİN ÜZERİNDE BİR ÇADIR!

Sert esen rüzgârın da tesiriyle Adriyatik kıyıları yakınındaki Osmanlı topraklarına sürüklenen balonun içindeki hukukçu Kont Andrioli Grosetti Zembeccari ile birlikte Bihaç (Bihte) Kalesi’nde asılı kalır. Olayı görenler, daha evvel böylesi bir olaya şahitlik etmedikleri için kalede asılı duran uçan çadır karşısında dehşete kapılır.

Kısa bir mühlet içinde yaşanan bu olayın haberi, Bosna Valisi’ne kadar gelir. Bahis hakkında Derin Tarih mecmuasının ekim ayı sayısında detaylı bir yazı kaleme alan tarihçi muharrir H. Yıldırım Ağanoğlu, halkın verdiği yansıyı şu sözlerle anlattı: 

“Devir hava ulaşımının olmadığı bir dönem. Lakin bölge halkının bu yaklaşımının tersine gerek dönemin Bosna Valisi gerekse de İstanbul’da bulunan sadrazam ve Padişah III. Selim, balon hadisesine şaşkınlıkla yaklaşmıyor.”

BİR KIYAMET ALÂMETİ

Bihaç sakinleri tarafından “kıyamet alâmeti” olarak nitelendirilen olayın, hem Bosna Valisi Ebubekir Paşa hem de haberin ulaştırıldığı Padişah III. Selim tarafından şaşkınlıkla karşılanmamasının sebebini, tarihçi müellif H. Yıldırım Ağanoğlu, şöyle lisana getirdi:

“Çünkü daha önce de yeniden 3. Selim döneminde İstanbul’da balon uçurulmuştu. Üstelik 3. Selim devrinden de evvel İstanbul, balonla uçuşa tanıklık etmiş bir kent olarak kayıtlara geçmişti.”

BİR CASUSLUK FAALİYETİ OLARAK KULLANILIYOR

Bihaç (Bihte) kentinde yaşanan bu dehşet ve telaşın tersine haberin İstanbul’da sükûnetle karşılanması, öte yandan da bir casusluk faaliyeti olup olmadığının yönelik araştırma yapılması, Osmanlı’nın bahse bir müddettir zati aşina olduğunu gösteriyor.

Çünkü balonu Bihte kentine düşen Polonya vatandaşı olan Zembeccari, Osmanlı’ya karşı savaşmak için pek çok kere cephede yer almış ve bir muharebede esir düşerek İstanbul’a götürülmüş bir isim. Üstelik Napolyon periyodundan beri balonlar bir muharebe aracı olarak da kullanılıyor. Fransız ordusunun Avusturya ile giriştiği gayrette istihbarat toplama maksadıyla balonlar, ordu envanterinde yer alıyordu.

İSTANBUL BALONU BİRİNCİ GÖREN KENTLERDEN BİRİ

Bununla birlikte Batı’daki yenilikleri takip etmeye çalışan Osmanlı’da yaşanan bu gelişmelere, başşehir İstanbul da tanıklık ediyordu. 1783 yılında Paris semalarında süzülen balonun akabinde 2 yıl geçtikten sonra bu sefer birebir heyecanı, İstanbul da yaşayacaktı.

1785 yılının mart ayında İranlı bir fizikçi, yanına aldığı iki Türk devlet yöneticisiyle birlikte I. Abdülhamid’in huzurundan balonla havalanır ve Bursa’ya kadar uçmayı başarır.

BURSA’DA BÜYÜK ENDİŞE

İstanbul’dan Osmanlı’nın eski başşehri Bursa’ya problemsiz bir biçimde ulaşan balon, tıpkı daha sonrasında Bosna’da da olduğu üzere paniğe yol açar. Lakin kısa müddette olay hakkında bilgilendirilen halk sakinleşir ve endişe da yerini meraka bırakır.

TARİHTEKİ BİRİNCİ HAVA SAVAŞI

Sonraki periyotta de hem balon nakliyatı hem de teknolojinin daha da ilerlemesiyle birlikte havacılık dünyasındaki yeni gelişmeler ilgiyle takip edilir. Dünyanın birinci hava kuvvetlerinden birini kuran Osmanlı İmparatorluğu, Trablusgarp’ta İtalyanlarla havada da çarpışmıştır. O denli ki 1912 yılında gerçekleşen bu olay, tarihte bir birinci olarak da kayıtlara geçmiştir.

HEZARFEN AHMET ÇELEBİ’DEN LAGARİ HASAN ÇELEBİ’YE

1912’deki savaştan yüzlerce yıl önceye gittiğimizde de Osmanlıların havacılık ve uzayla ilgili meraklarını görmek mümkün. Bunlardan kuşkusuz en kıymetlilerinden biri Hezarfen Ahmet Çelebi’nin tanınan kültürde de yer bulan ve Galata’dan Üsküdar’a kanatlarla gerçekleştirdiği uçuştur. Tarihçiler bu hususta kesin bir karar verecek bilgilere sahip olmamakla birlikte olay, asırlar boyunca İstanbul kent kültüründe anlatılan bir öyküye dönüşmüştür. 

IV. Murat devrinde yaşayan Lagari Hasan Çelebi’nin ortaya çıkardığı yenilik ise çok daha büyük sonuçlar doğurmuştur. 1633 yılında IV. Murat’ın kızı Kaya Sultan dünyaya geldiğinde kutlamalar için ateşlenen roketin içinde Lagari Hasan Çelebi de vardır.

EVLİYA ÇELEBİ’NİN SEYAHATNAMESİ’NDE İSMİ GEÇİYOR

Evliya Çelebi’nin Seyahatnamesi’nde aktardığı bilgilere nazaran Sarayburnu’ndan roketiyle havalanan Lagari Hasan Çelebi, Sinan Paşa Köşkü önünde yere inmiştir. Bu olay, “İstanbul Kanatlarımın Altında” isimli dönem  sinemasında de yer bulmuş ve Lagari Hasan Çelebi’yi Okan Bayülgen canlandırmıştır.