İstanbul’da bilhassa son 20 yıldır hakkında çok sayıda ihtar yapılan büyük zelzelenin ne vakit olacağı en çok merak edilen mevzuların başında geliyor. İstanbul’da kentin altından geçen bir fay çizgisi yok lakin Marmara Denizi’nin altından geçen ve yaklaşık 130 km kırılmamış bir fay sınırı bulunuyor. Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Zelzele Araştırma Enstitüsü de muhtemel büyük Marmara Depremi’ne ait aralıksız çalışmalar yürüten kurumların başında geliyor. Enstitü Müdürü Prof. Dr. Haluk Özener ile Kandilli Rasathanesi Bölgesel Deprem-Tsunami İzleme ve Kıymetlendirme Merkezi Müdürü Dr. Doğan Kalafat, Kandilli’nin Marmara Deniz tabanı içinde 2013’ten bu yana yaptıkları çalışmalarda ortaya çıkan son tespitleri Milliyet’le paylaştı. İki bilim insanı pandemi periyodunun sarsıntı araştırmalarının suratını sekteye uğratmasından yakındı.

Kabuktan bilgiler

Prof. Dr. Haluk Özener, 8 yıl evvel Japonlarla “Marmara Deniz Tabanı Gözlemevi Projesi’ne başladıklarını ve bu projeden çok kapsamlı datalar elde ettiklerini belirterek, şu bilgileri verdi:

“Deniz tabanına yerleştirdiğimiz elektrik alan ölçüm aygıtları, tabandaki kabuk deformasyonlarını belirleyen açılma ölçerlerin yanı sıra deniz tabanı mikro-deprem ölçüm aygıtları ile tabandaki sismik müşahedelere ilişkin bilgiler bize yeni bilgiler sundu. Birinci bulgular ‘batı paçası’ dediğimiz segmentte yılda 1.5 santim sağ yanal atım gözlemlendi. Yani Kuzey Anadolu Fay Çizgisi yılda 2.5 santim batıya gerçek kayarken, Tekirdağ-Şarköy açıklarından Marmara Ereğlisi açıklarına uzanan fay çizgisi (batı segmenti) 1.5 santim sağ yanal atım, tekrar bu segmentte 1 santimlik daima güç salınımı tespit edildi. Bu boşalım başka segmentlere nazaran daha düşük bir risk olarak yorumlanabilir. Tekirdağ-Şarköy açıklarından Marmara Ereğlisi açıklarına uzanan fay çizgisi (batı segmenti) boyunca yapılan ölçüm sonuçlarına nazaran bu alandaki sarsıntı riski Silivri’den-Büyükçekmece açıklarına uzanan orta segmentten daha düşük olarak yorumlanabilir.”

‘Batı’da risk düşük

Kandilli Rasathanesi Bölgesel Deprem-Tsunami İzleme ve Kıymetlendirme Merkezi Müdürü Dr. Doğan Kalafat da Marmara’dan geçen Kuzey Anadolu Fay Zonu’nun 2 ana kola ayrıldığını tabir ederek, şunları söyledi:

“Marmara Denizi’nde tek bir fay modülü yok. Birçok fay modülü (segment) var lakin biz Kuzey kolu üzerindeki ana fay modüllerini inceliyoruz. Fay zonunun Marmara Denizi’nden geçen Kuzey kolu genel olarak Batı, Orta, Doğu olmak üzere 3 ana kesimden oluşuyor. Batı ve orta segmenteki çalışmalarımız bitmek üzere. İstanbul Prens Adaları açlıklarından Çınarcık-Yalova açıklarına uzanan doğu segmentine ilişkin bilgiler ise pandeminin sona ermesiyle ele alınacak. Bilgiler bize batı segmentindeki gücün daha yavaş biriktiğini ve bu alandaki sarsıntıların daha derinde gerçekleştiğini göstermiştir. Bu nedenle de batı segmentte muhtemel zelzele olma potansiyelinin izafi olarak daha az risk taşıdığı biçiminde yorumlanabilir.

Silivri-B.çekmece…

Özel ölçüm aygıtlarından alınan bilgilerin tahlilinden yararlandık. Batı segmentindeki ağır güç boşalımı kelam konusu. Lakin Orta Marmara’da daha sorunlu bir tablo kelam konusu. Bu segmentte en son meydana gelen zelzelenin 1766’da olduğu çeşitli bilim adamları tarafından kabul edilmektedir. Yaklaşık 250 yılı aşkın müddettir sarsıntı olmamış bir alanda riskin daha fazla olduğunu söyleyebiliriz. Ayrıyeten orta segmentte Japonlar ile yaptığımız çalışmada, sismik süratlerde değişkenlikler, sürat kontrasları görülmüştür. Düşük sürate sahip alanlarda sismik aktivite daha yüksek fakat sismik aktivitenin düşük olduğu alanlarda sismik suratların yüksek olduğunu gördük. Eldeki datalara nazaran Silivri açıklarından Büyükçekmece’ye gerçek uzanan orta segmentin gelecekte meydana gelebilecek zelzeleler için aday olduğu biçiminde yorumlanabilir. Sürat kontrasları mümkün kırılmanın olacağı yerleri gösteriyor. Yalova açıklarından Prens Adaları’nın önünden gerçek uzanan modüldeki çalışmaları şimdi tamamlamış değiliz. Şimdiye kadar elde ettiğimiz datalara nazaran yüksek anomalilerinin görüldüğü orta segment (Silivri-Kumburgaz-Büyükçekmece) açıkları. Muhtemel kırılmanın beklendiği alan olarak öne çıkıyor.”

‘Büyüklüğü 7’nin üzerinde olacak’

Kandilli Enstitüsü’nün Türkiye genelinde 450 istasyon üzerinden 7/24 saat data topladığını anlatan Prof. Dr. Haluk Özener, İstanbul’un bir bütün halinde ele alınarak kentsel dönüşümle zelzeleye hazırlanması hatta gerekirse muhakkak bölgelerde transfer alanları yaratılarak, dönüşümün gerçekleştirilmesi yanlışsız olacağını söz etti. Kuzey Anadolu Fay’ı üzerindeki zelzelelerin 1939 Erzincan sarsıntısından sonra Batı’ya hakikat göç ettiğini belirten Prof. Özener, şunları dedi:

“Başta İstanbul’u etkileyecek Marmara Depremi’nin büyüklüğü 7’nin üzerinde olacak. Tarih veremiyoruz. Bu basamakta yapılabilecek tek şey sarsıntı ziyanlarını azaltmak. Bu tek modüllü bir kırık olabileceği üzere birden fazla kırılmayı da içinde barındırabilir. Marmara Denizi’nin altından geçen tek bir fay modülü yok. Birçok ve birbirinden farklı kırık modülleri kelam konusu. Her bir kırık modülü kendine has özellikler barındırıyor. Batı segmentinde daha derinde sarsıntılar olurken, orta segmentte zelzeleler daha sığ gerçekleşiyor. Lakin ‘Orta segment’in belirli yerlerinde ise hiç zelzele aktivitesi görülmemektedir. Tüm bu yorumlar elde edilen bilgilerin tahliline dayalı olarak yapılıyor.”