Çevrim içi düzenlenen konferansın birinci oturumunda konuşan Türkiye’nin 3. Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın torunu Prof. Dr. Emine Gürsoy Naskali, 1960 askeri darbesinin cumhuriyet tarihinin birinci darbesi olduğunu anımsatarak, sonraki darbeleri yapanlar tarafından örnek alındığını söyledi.

Darbenin bir küme subay tarafından yapıldığını tabir eden Naskali, “Bu bir subay hareketidir. Bir de sivil kolu vardır, o da CHP’dir. İki koldan yürümüştür.” değerlendirmesini yaptı.

Büyükbabası Bayar’ın darbe günü yaşadıklarını anlatan Naskali, Bayar’ın Çankaya Köşkü’ne kendisini almaya gelen subayları “Milletin reyiyle geldim, milletin reyiyle giderim. Siz kim oluyorsunuz?” kelamlarıyla karşıladığını aktardı.

Naskali, Bayar’ın gelenleri silahını çekerek vurmak istediğini fakat bu kararından vazgeçtiğini belirterek, “İçinden bir ses katil olma diyor. Bunun üzerine silahı kendi şakağına çeviriyor. Silah tutukluk yapınca fırsattan istifade odadaki subaylar, üzerine yürüyerek silahı elinden alıyorlar.” diye konuştu.

Yassıada yargılamalarına da değinen Naskali, “Yassıada yargılamaları darbeyi haklı göstermek için hazırlanmış bir şovdu. Mahkeme heyeti Ulusal Birlik Komitesinin güdümünde çalışacak kimselerden oluşuyordu. Yassıada kararları evvelce verilmiş kararlardı haliyle. Sümen altında hazır bekleyen bir belgeydi. Keza idam hazırlıkları da mahkeme bitmeden çok evvel başlamıştı.” sözlerini kullandı.

Darbecilerin devletin kurumlarını kendi zihniyetlerine nazaran yine tasarladıklarını anlatan Naskali, ordudan 235 general ve 5 bine yakın subay, astsubayın emekli edildiğini, üniversitelerde “147’ler” olarak bilinen öğretim üyelerinin misyondan uzaklaştırıldığını, Yargıtayın 241 üyesinden 66’sının, Danıştayın 54 üyesinden 28’inin, kürsüde bulunan 3 bin 123 hakim ve savcıdan 520’sinin istekleri dışında emekli edildiklerini aktardı.

Darbeyi ayakta tutma, hatırlatma çalışmalarının da yapıldığını lisana getiren Naskali, “İnönü hükümeti, 1962’de 27 Mayıs’ı ulusal bayram olarak ilan etti ve 20 yıl kadar 27 Mayıs kutlanmaya mecbur bırakıldı.” diye konuştu.

Naskali, darbecilerin kendilerini yasal göstermek için muhakkak adımlar attıklarını söz ederek, “Darbe yapanların yasal olma derdi var. Ortaya birtakım sebepler sürülmesi gerekiyor, bir taban gerekiyor. Bugün de darbe tabanı hazırlıklarına benzeyen kelamlar duyduğumda ardında bu türlü bir niyetin olduğunu düşünüyorum.” değerlendirmesini yaptı.

“Milletin sırtına saplanmış bir hançer”

Gazeteci muharrir Yavuz Donat ise 27 Mayıs 1960 darbesini “izleri hala duran, milletin sırtına saplanmış bir hançer” olarak tanımladı.

1960 darbesinin siyaset üzerindeki tesirlerinin hala görüldüğünü belirten Donat, “1960 darbesinin getirdiği en büyük kötülüklerden biri ülkemizde siyaset ve siyasetçi düşmanlığının kurumsallaştırılmasıdır ve bu düşmanlık hala devam etmektedir. 27 Mayıs darbelerin annesi, babasıdır. Türk siyasetinin üzerinden o denli bir tır geçti ki hala tesirlerini atabilmek mümkün değildir.” diye konuştu.

Donat, 27 Mayıs darbesiyle Türkiye’de yeni bir sınıf oluştuğuna işaret ederek, “Sistemin saklı efendileri. Bunlar hala vardır. Halka ‘Haso, Memo’ diye bakanlar, ‘profesörün oyu ile dağdaki çobanın oyu bir midir’ diye bakanlar.” sözlerini kullandı.

Darbenin tesirlerinin devam ettiğini lisana getiren Donat, şunları kaydetti:

“27 Mayıs’ın üzerinden bu kadar vakit geçti lakin ruhu yaşıyor. Şayet yaşamasaydı ‘ordu göreve’ pankartı asılmazdı, ‘Genelkurmay’ın ışıkları yanıyor’ denilmezdi, Kenan Cihan’a gidip ‘Paşam daha ne duruyorsun’ denilmezdi. Bugün hala Türkiye’de darbe aşkıyla yanıp tutuşan kelamda demokrat, demokrasiye inanmayan, ulusal iradeye inanmayan bir kesim vardır. Darbe başarılı olsa alkışlayacak çok kişi vardı, birtakım siyasetçiler de dahil. Birtakım şahıslar hala darbenin hasretiyle, hasretiyle yanıp tutuşmaktadır. Allah Türkiye’yi bir daha o günlere götürmesin.”

“Darbeyi yapanlar bugüne kadar tesirini sürdürecek bir güç oluşturmuştur”

Akademisyen müellif Rasim Koç ise 27 Mayıs’ın ülkenin hem bürokratik yapısını hem de devlet idare işleyişini bozduğunu söyledi.

Darbeyi yapanların ordu içindeki azınlık küme olduğunu, 38 kişilik bu kümenin kendi içinde de farklı fikirler taşıdığını anlatan Koç, darbeden sonra küme içinde tasfiyeler gerçekleştiğini anımsattı.

27 Mayıs’ın kendinden sonraki darbelere tesirinin büyük olduğunu lisana getiren Koç, “Darbeyi yapanlar bugüne kadar tesirini sürdürecek bir güç oluşturmuştur.” sözünü kullandı.

Koç, 27 Mayıs’ta Demokrat Parti’nin kapatıldığını, CHP’nin kurumsal kimliğinin devam ettiğini aktararak, “Sadece bir partiye karşı işlenmiş bir darbedir. 15 Temmuz’da da tek bir parti amaç alınmıştır. 2007’de de tek bir parti amaç alınmıştır. Bunlar birbirinin devamı olan, temelinde hukuk, demokrasi, özgürlük olmayan, belirli bir zümrenin vesayetine dayalı bir iktidar anlayışı.” değerlendirmesinde bulundu.

“Ciddi manada uyanık olmalıyız”

TBMM Dışişleri Kurulu Lideri Akif Çağatay Kılıç ise konferansın ikinci oturumunda konuştu. Kılıç, bugün bağlantı kanallarının berbat hedefler için de kullanıldığını tabir ederek, “Önümüzdeki devirde demokrasi dışı, hak, hukuk dışı müdahalelere kalkışacak olanların yalnızca bildiğimiz, konvansiyonel diye tabir ettiğimiz araçları kullanmayacağını, toplumsal medyayı önemli manada suiistimal edeceklerini, geçersiz haberlerle kamuoyu oluşturma yoluna gideceklerini düşünüyorum.” dedi.

1960 darbesinden sonra iktidarı kötülemek için radyo ve gazetelerin kullanıldığını, “gençlerin kıyma makinelerine konulduğu” haberlerinin yapıldığını anımsatan Kılıç, “Şunu görmek lazım, o darbelerin gerisindeki güçler o gün o imkanları kullanıyordu, bugün diğer imkanları kullanmaya çalışıyor. Klasik manada anladığımız darbeyi yapmaya gerek duymadan birtakım manipülasyonlarla sonuç elde etmeye çalışıyorlar. Onun için bu bahiste önemli manada uyanık olmalıyız.” sözlerini kullandı.

Şu an Türkiye’de siyasetin içerisinde muhalefetin farklı ögelerinin da bulunduğu bir algı operasyonu çalışması olduğunu söyleyen Kılıç, “Bunu Meclis’te de yaşıyoruz. Hakikat olmayan bilgiler üzerine algı operasyonları kurulup, bir ekip yasa dışı, demokrasi dışı müdahalelerin güya algısal manada altyapısı hazırlanmaya çalışılıyor üzere bir algı alışılmış ki hepimizde oluşuyor.” değerlendirmesini yaptı.

Ülkenin, milletin hassasiyetleri noktasında gösterilmesi gereken duruşunun açık olduğunu lisana getiren Kılıç, “Bunları ortaya koyarken çıkıp da 15 Temmuz’u denetimli, organize, tiyatro yahut önüne öteki sıfatlar getirerek isimlendirmeye çalışmak darbeci zihniyetin değirmenine su taşımaktan diğer bir noktaya gitmez.” dedi.

“Demokrasi şuurunun gelişmesi açısından önemli”

Cumhurbaşkanlığı Güvenlik ve Dış Siyasetler Heyeti Üyesi Prof. Dr. Burhanettin Duran ise 1960 darbesinin verdiği ziyanı çok taraflı değerlendirmenin demokrasi şuurunun gelişmesi açısından değerli olduğuna dikkati çekti.

Türkiye’de darbelerin ortak noktalarına değinen Duran, “Toplumsal ve siyasal kümeler ortasındaki çatışmaları artıran bir ortamın oluşturulduğunu, iktisadın bu biçimde olumsuz bir havayla ele alındığını ve daima siyasetin başarılı olamadığı kampanyasının yürütüldüğünü, içeride medya eliyle ruhsal bir harbin yükseltildiğini, kurumsal krizin yaratılmaya çalışıldığını gördük. Bunlar 1960 darbesine has değildi. 17-25 Aralık, MİT tırları üzere olaylar da böyleydi.” diye konuştu.

Bugün ülkede demokrasi konusunda daha güçlü bir toplumsal şuur olduğunu anlatan Duran, “15 Temmuz’da Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın davetiyle meydanlara inen beşerler aslında 1960 darbesiyle de hesaplaştılar ve onu tarihe gömdüler. Bundan sonra vesayetçi hiçbir kümenin bu ülkenin mukadderatını belirleyemeyeceğinin tarihini yazdılar. 15 Temmuz gecesine dair yaptığımız araştırmalarda şunu gördük. Beşerler Erdoğan’a Menderes’in bahtını yaşatmak istemedikleri için meydandaydılar.” sözlerini kullandı.

“Darbeci geleneğin başlangıcı”

Cumhurbaşkanlığı Hukuk Siyasetleri Şurası Lider Vekili Mehmet Uçum, 1960 darbesinin cumhuriyet tarihi açısından darbeci geleneğin başlangıcı olduğunu, tesirlerinin sonraki devirlerde de kendini gösterdiğini anlattı.

Cumhuriyetin egemenliği kayıtsız, koşulsuz millete veren bir sistem olduğuna işaret eden Uçum, “1960 darbesi yalnızca demokratik tertibe karşı yapılmış bir darbe değildir, birebir vakitte cumhuriyete karşı da bir darbedir.” dedi.

Darbelerin tamamının demokrasi tersliği üzerinden tartışıldığını lakin tıpkı vakitte cumhuriyet tersliği olduğunu anlatan Uçum, kelamlarını şöyle sürdürdü:

“Cumhuriyete karşı olmasının sonuçları ulusal egemenliğin parçalanması biçiminde bir sistem kurulmasıyla irtibatlıdır. 1961 Anayasası’na bakıldığında egemenlik unsuruna ait düzenleme değiştirilmiştir. 1921 ve 1924 anayasalarında ‘Egemenlik kayıtsız, koşulsuz milletindir’ kararı vardır. Bunun yanına kurumsal yapılar koymamış, yetkili organlar tayin etmemiştir. 1961 Anayasası’nda ‘Egemenlik kayıtsız, koşulsuz millete aittir.’ dedikten sonra egemenliğin anayasada belirtilen yetkili organlar eliyle kullanılabileceğine ait düzenleme koymuştur. Bunu 1982 Anayasası da tekrar etmiştir. Bu şuurludur. Hedefi ulusal egemenliği sınırlamaktır. Temel prestijiyle halkın iradesiyle, seçimler yoluyla, halkoylamaları yoluyla, öbür inisiyatifleriyle kullanması gereken egemenlik, ulusal egemenlik ve kurumsal egemenlik olarak ikiye bölünmüştür.”

Öbür ülkelerde darbeci geleneklerin bir formda tasfiye edildiğini fakat Türkiye’de 1960 darbesinden sonra 50 yıldan fazla tesirini ve varlığını sürdürdüğünü kaydeden Uçum, “Bunun asli sebebi, darbeci geleneğin hukukî sistematik içerisinde bir egemenlik konumu oluşturmasıdır.” diye konuştu.

1960 darbesiyle yapılan düzenlemelerin kalıntılarının 1982 Anayasası’nda da görüldüğünü aktaran Uçum, şöyle konuştu:

“Milli egemenliğe ortak olmuş, demokrasiye karşı konumda yapılanmış bu kurumsal egemenliği tümden tasfiye etmemizin yolu yeni sivil demokratik bir anayasayı kabul etmemizden geçiyor. Islahat sürecini tamamlayacak gaye yeni, sivil bir anayasa olmak zorunda. 2023 sürecinde Sayın Cumhurbaşkanı’nın gündeme getirdiği, Cumhur İttifakı’nın sahip çıktığı yeni anayasa amacı, öteki partilerin her ne kadar sistem değişikliği üzerinden de ele alsalar yeni anayasa çalışmaları Türkiye’nin yeni anayasa muhtaçlığının ne derece güçlü olduğunu ortaya koymaktadır.”