İhsan Dindar – milliyet.com.tr / [email protected]

İnsanlık 100 yıl ortadan sonra tekrar global bir salgını hatırladı. Aylardır tüm dünya Covid-19 salgını ile çaba ediyor. Haliyle bu mühlet zarfında salgına dair literatür de gelişmeye başladı. Sizin derlediğiniz “Salgın: Tükeniş Çağında Dünyayı Tekrar Düşünmek” da bu kitaplardan biri. Bu türlü bir derleme fikri ortaya nasıl çıktı?

Pandemi hepimizi şaşkına çevirdi ve bir virüsle birlikte pek çok şey üzerine düşünmeye başladık;  hem de hiç olmadığı kadar… hem de tahminen birinci sefer yalnızca kendi geleceğimizi değil, dünyanın geleceğini de. Hasebiyle sıkıntının özünü yalnızca bir virüsün nerede, nasıl doğduğuna; dünyaya ne biçimde, ne süratle yayıldığına bakarak anlamak mümkün değildi. Evet, Covid-19’un düşündürdüğü pek çok mevzu var ve bunların birden fazla onlarca, hatta yüzlerce yıldır sıkıntımız bizim. Mevzuyu çok taraflı boyutlarıyla ele alan; bilim, tarih, siyaset, iktisat, etraf, toplumsal cinsiyet, sosyoloji, psikiyatri, ideoloji, medya, edebiyat, sanat perspektifinden düne, bugüne ve yarına bakabileceğimiz bir kitap yapma fikri bu türlü doğdu.

Kitapta Paul Auster’dan Bekir Ağırdır’a çok geniş bir yelpazede, farklı mesleklerden beşerler bulunuyor. Bu isimlerin belirlenmesinde ne üzere kriterleri ve dertleri göz önünde bulundurdunuz?

Dediğim üzere, sıkıntıyı çok istikametli ele almak istedik. Derlemeye yazılarıyla katkıda bulunan müellifler kendi uzmanlık alanlarında uzun vakittir takip ettiğimiz, his ve niyet dünyalarına güvendiğimiz “sembol figürler”. Onların bu süreci nasıl değerlendirdiğini merak ettik. Örneğin Bekir Ağırdır’ın merceğinden baktığımızda nasıl bir imaj bekliyordu bizi? Salgın tarihini Nükhet Varlık nasıl anlatırdı? Pandemi ve beraberindeki ekonomik krize dair Selva Demiralp’in tahlilleri neydi? Bilim Akademisi üyelerinden Başkan Ergönül’ün bilim alanında vurgusu ne olurdu? Global bir salgın üzerinden globalleşme olgusunu, Fuat Keyman’ın kalemi bugün nasıl yazardı? Maske savaşlarına şahit olmuşken bir Avrupa fikrini Emre Gönen nasıl değerlendirirdi? İoanna Kuçuradi’nin ideoloji ve insan hakları perspektifinden pandemi bize ne söylerdi? Melda Yaman bayan hak ve özgürlükleri bağlamında, Melek Göregenli ise “sosyal mesafe”lenme konusunda neye dikkatimizi çekerdi? Tecrit ve gözetleme toplumunda kolektif aksiyon ve protestoya dair Ayşen Uysal’ın bakışı neydi?  Bir edebiyatçı olarak Paul Auster karantina devrinde neler hissetti? Derlemede onların objektifinden baktığımız yirmi pahalı müellifimiz var.

 Elbette isimleri belirlemek pek kolay olmadı. Lakin kitabın her kademesinde Can Yayınları grubunun büyük emeği ve dayanağı var. Hepimiz sesini duymak istediğimiz muharrirleri birbirimizle paylaştık, müelliflere ulaşmak konusunda yardımlaştık. Müellifler ortasından da gelen mevzu başlığı tekliflerini dikkate aldık; örneğin İlker Kayı’nın ele aldığı ve hepimiz için çok kıymetli olan halk sıhhati konusunu Fatih Artvinli olmasaydı atlayabilirdik. Kitapta yer almak istediği halde vakit darlığı nedeniyle mümkün olmayan muharrirler da var, Terry Eagleton ve Mehmet Ö. Alkan üzere ancak onların muvaffakiyet ve iyi dilekleri bizimle.

?

Hayata dokunan pek çok alandan bir başlığın mevzu edinildiği kitapta beni Gülcan Özer’in yazısında geçen “Çok süratli yürüdük, ruhumuz geride kaldı” kısım beni çok etkilemişti. Kitapta genel manada sizi en çok etkileyen kısım hangisiydi?

Bu soruyu yanıtlamak güç, tüm yazılar içinde dediğiniz manada bir birinci seçemem. Aslında hem mesleğim gereği hem de akademik saiklerle yüklü olarak kurgu dışı yani bilimsel tartısı olan metinler okuyor, değerlendiriyorum. Hepimizin bildiği üzere bu pek his ağır bir çeşit değildir. Ne var ki Salgın kitabındaki tek tek, başka farklı her metnin, düşündürdüğü kadar okurun his dünyasına da dokunabildiğini düşünüyorum. Müelliflerin sesini içeriden duyabildiğimiz için tahminen. Okuru dünyayı tekrar düşünmeye davet edecek olan da bu samimi sestir kanımca.

Gülcan Özer’in yazısında geçen ruhumuzun vücudumuzun gerisinde kaldığı tespitini ben de çok çarpıcı buldum. Aslında bu öteki yazılarda da vurgulanıyor. Örneğin Kuçuradi, “Corona virüsü salgınının dünya insanlarının birçoğuna hatırlattığı bir şey de, geniş çapta unutulmuş bir bedellilik yaşantısı olan minnet duygusudur”, diyor. Çevre-ekoloji konusunu ele alan Mine Yıldırım ve Onur Akgül, kimi ömürler –hele ki bir sürü salgın, soykırım ya da savaş yaşamışken- “ihmal edilebilir, gözden çıkarılabilir, çıkar için yenebilir, kesilebilir, parçalanabilir” kılındığı surece adil ve özgür bir hayatın hiçbirimiz için mümkün olmayacağını söylüyor. Ruhumuzu nasıl ve nerede unuttuğumuza da dikkat çeken muharrirlerimiz var. Foti Benlisoy’a kulak verecek olursak, “Bir hadise olarak felaketi, onu koşullayan ve yaratan felaketli şartlardan ayırmak mümkün değil,” derken “sadece nedenlerin değil, sonuçların da siyasal” olduğunun altını çiziyor; salgın ve beraberindeki ekonomik krizin kapitalizmin hep muhtaçlık duyduğu “yarıtıcı yıkım”a karşı bizleri uyarıyor. Kriz anlarının değişim için fırsatlar yarattığını hatırlatan Cihan Balta, ulus devletin ve globalleşmenin ne istikamette ilerleyeceğini seçeceğimiz yolun belirleyeceğini söylüyor. Yani hepimiz değişimin özneleriyiz aslında. Bunu fark etmemiz gerek. Dünyayı tekrar düşünmenin; kendimizi, hareketlerimizi, seçimlerimizi de düşünmeyi gerektiğini bilmek gerek. Bunu bedelli buluyorum. Socrates’te de Yunus Emre’de de tabanına kadar okuduğumuz bu değil miydi? Kendini bilmek… Bu manada Salgın da bir ayna… kendine, ruhuna, ruhunu nasıl geride bıraktığına!, dünyadaki yerine, dünyaya bakma kitabı. Sonuçta bu dünyada bir ortada yaşıyorsak hem dünyaya hem birbirimize hem de kendimize karşı sorumluluğumuz yok mu? İklim krizi bir diğer coğrafyanın sorunu değildi hiçbir vakit ya da Avustralya’daki dev orman yangınları öteki bir gezegende yaşanmadı. Evsizlerin, açlık hududunda yaşayanların, mültecilerin yani Bauman’ın tabiriyle “ıskartaya çıkmış hayatların” kaçının Covid-19’dan öldüğünü tahminen asla tam olarak bilemeyeceğiz. Öte yandan çok tüketim ya da tükenmişlik sendromlarıyla şerbetlenen hayatlarımız da var. İçinde yaşadığımız çağda Dünya’nın da ruhumuzun da kaynaklarını tükettik, tüketiyoruz. Tükenme bize şunu söyler: “Artık yok”. Öyleyse olması için var etmek gerek. Bu da emekle, dilekle, dayanışmayla ve evvel kendimiz, sonra da dünya üzerine düşünmekle mümkün.

Kitabın içinde ufuk açıcı lakin insanlığın geleceğine dair bir o kadar da sarsıcı makaleler var. Kitaptaki son makale Görgün Taner’e ilişkin ve o diyor ki “toplumun geleceği sanatla kurulacak” Sizce bu pandemi sonrası nasıl bir gelecek bekliyor bizleri?

Pek çok kişi üzere ben de artık hiçbir şeyin eskisi üzere olmayacağını düşünüyorum. “Salgın-sonrası”nın kamusal ve özel hayatımızda başka farklı tesirleri olacaktır. Tahminen Covid-19’un meşruiyet kaynağı olduğu uygulamalara bile karşılaşacağız ve vücutlarımıza takılacak olan çipler, drone’larla gözetlenen kentler, yüz tanıma sistemleriyle donatılan toplu ulaşım araçları totaliter rejimlerin hegemonik araçlarına dönüşecek. Orwell’den hatırladığımıza emsal bir fotoğraf tahayyülü bu. Lakin bizler değişim dümenini iyicil olana kırabiliriz. Bu bizim elimizde. Karantina sürecinde bir ortada olabilmenin, dostlarımıza sarılabilmenin, sokakta özgürce yürüyebilmenin ne kadar değerli olduğunu fark edebildiysek ya da nadiren karşılaştığımız karşı komşumuzun orada ve hayatta olduğunu bilmek bizleri rahatlattıysa bu değişim fırsatını iyi kullanmak lazım. Gayesi daima daha çok kazanmak, daha çok harcamak ve daima tüketmek olan “sahiplenici birey”den farklı bir “birey” anlayışı bu. Meskeninin dışında ve kendinden uzakta olan hiçbir hastalığın, adaletsizliğin, sorunun umurunda olmadığı bireyler olmaya devam edebilir miyiz artık? Bu manada, evet, bir empati ve “biz” hissinin canlandığını düşünüyorum ben de. Bunun peşinden gitmeliyiz. Herkes için daha eşitlikçi, daha adil, daha özgür bir dünya sistemini kurmamız gerekiyor. Bu manada Görgün Taner’e katılıyorum, sanat çok güçlü bir alan: Sanatın üniversal lisanına ve kapsayıcılığına muhtaçlığımız var. İnsan eliyle konmuş sonları kaldırmaya da…

“Tellekt’te gibisi yayınlar görmeye devam edeceğiz”

Yeniden Tellekt’ten geçtiğimiz yıl Lee McIntyre’ın “Hakikat Sonrası” kitabını Türkçeye kazandırmıştınız. “Salgın” kitabında da Yenal Bilgici’nin bu mevzu hakkında bir yazısı var. Hakikat sonrası kavramı son devirde oldukça yenilik kazanmış durumda. Tellekt’te gibisi yayınları görecek miyiz?

Tellekt için kavramlar, kavramlara nasıl yaklaştığımız kıymetli. Kavramlar içinden konuşmak, kavramlar üzerinden tartışmak, soru sormak da. Hakikat sonrası, kendi kavramının üzerine şurası bir kitap. Keza Obje Yönelimli Ontoloji ya da Hipernesneler. Matematiksel İmha Silahları “büyük veri” kavramının eleştirisi. Vaktin Nizamı, vakit kavramına fiziğin olduğu kadar ideolojinin içinden de bakan bir metin. Örneğin, çok yakında okurla buluşacak olan Kökenler, Dünya’yı ve insanın tarihini “köken” kavramı üzerinden ele alacak. Tellekt’te gibisi yayınlar görmeye devam edeceğiz.

Kelamı Tellekt’e getirmişken oradan devam etmek istiyorum. Kısa müddette bazıları tarafından tahminen de “ağır” sayılabilecek kitapları okurla buluşturdunuz. Fırsatı yakalamışken sormak istiyorum; Tellekt’in nasıl bir yayın siyaseti ve amacı bulunuyor?

Tellekt, 2019 yılında yayın hayatına başladı. Fizikten ideolojiye, genetikten ekolojiye pek çok alanda dünyada süregiden teorik tartışmaları ele alan, toplumsal ve beşeri bilimler alanında yeni ve eleştirel tartışmaları içeren; birebir vakitte kamusal, entellektüel ve estetik dertlerimize karşılık arayan metinler arıyor ve bunları kültür hayatımıza kazandırmayı hedefliyor.

Salgın her şeyi olduğu üzere kaçınılmaz bir formda yayıncılık bölümünü de etkiledi. Bu süreçte yeni çıkaracağınız kitaplarda bir erteleme ya da iptal yaşadınız mı?

Karantina sürecinde kısa bir mühlet bekledik ve kitap basmadık fakat kitapları yayına hazırlamaya devam ettik. Hatta eskisinden daha büyük bir süratte ve kendimizi daha çok kitaba verircesine…  Sanırım bu türlü devirlerde kitaplara daha çok sığınıyoruz. Bu süreçte online kitap satışlarının artması da bunun bir göstergesi olsa gerek. Haziran ayından beri sürat kesmemecesine kitap çıkarmaya devam ediyoruz.