SAFA İNHİSARI

Mustafa Kemal Atatürk, sıhhatinde ihtilallerini anlatmak, çok sevdiği yurttaşlarının durumunu yakından görmek, onların sıkıntılarını dinlemek için geçtiği yollardan; gecenin yaslı sessizliğini bozmamaya itina gösterircesine ilerleyen şimendiferin çektiği özel trenle İzmit’ten, başşehre yanlışsız ebediyete hakikat seyahatine başlıyordu.

Trende bulunan AA muhabiri, Bilecik’ten, Eskişehir’den, Polatlı’dan, Etimesgut’tan haberler yazdırıyordu: “Atatürk’ü hamil bulunan tren İzmit’ten gözyaşları ve hıçkırıklar ortasında geçmişti. Tren meşalelerle aydınlatılmış bütün istasyonlarda birer dakika duruyordu, gözleri yaşlı halk, büyük Ata’ sına son görevini yapıyordu.”

İstasyonlar mahşeri kalabalık

“Bilecik’te de mahşeri bir kalabalık vardı: Gece yarısından sonra olmasına karşın her istasyonda ellerinde meşaleler tutan binlerce insan büyük Ata’yı ziyaret ve tavafa geliyor. ‘Ata’mızı kaybettiğimize inanamıyoruz’ diye feryat ediyorlardı. Tren Eskişehir’e sabahın 3’ünden sonra ulaşılıyordu; istasyonda binlerce insan vardı. Bayan, erkek, genç, ihtiyar herkes göz yaşı döküyordu. Tren bu matemli havanın içinden geçerken halk gurub eden en büyük güneşin acısıyla uyumuyor, oturmuyor, ağlıyor ve caddelerde dolaşıyorlardı; binlerce Türk Ankara’ya yanlışsız bakarak hıçkırıyor”du. Polatlı’da da sabahın yaklaşmış olmasına ve soğuğa karşın trenin geçtiği yollarda halk yığınları göze çarpıyordu. Nemli gözler Ata’nın  vagonu görününce hıçkırıklar başlıyordu.”

Tayyareler karşıladı

Etimesgut’ta, şafakla bir arada Atatürk’ün naaşını selamlamaya gelen tayyareler geniş kavisler çizerek trenin üzerinde uçmaya başlamışlardı. Alacakaranlıkta sınırın iki tarafına dizilen halk yığınları görünüyordu. “Herkes boynu bükük, yaşlı gözlerle büyük Ata’ya son teşyi görevini yapıyorlardı.” Ankara, 20 Kasım sabahı, erken saatlerinden itibaren ebedi şef Atatürk’ün aziz naaşlarını selamlamak için caddelere ve yollara dökülmüştü.  “Büyükler büyüğünü hamil özel tren, saat onu on geçe ağır ağır istasyona giriyordu. Tren, istasyona girerken Reisicumhur İsmet İnönü, yanında Meclis Reisi Abdülhalik Renda, Mareşal Fevzi Çakmak, vekiller tabutun bulunduğu vagona hakikat ilerliyordu. Vagondan, yol esnasında tabuta refakat etmiş olan Başvekil Celal Bayar, Orgeneral Fahrettin Altay ve Riyaseti Cumhur erkânı iner inmez, Reisicumhur İsmet İnönü ve vekiller vagona çıkarak ölmezler ölmezinin aziz ve mübarek naaşını selamlıyorlardı. 12 general tarafından top otomobiline konulan naaş, Büyük Millet Meclisi’ne götürülüyordu. Atatürk’ün naaşı, 40 erin ve 12 mebusun omuzları üzerinde taşındıktan sonra katafalkın içindeki düstura konuluyordu. Üzerine al atlas bayrağın örtülmesinden sonra, tazim geçişine başlanıyordu…”

“İlk olarak Cumhurbaşkanı İnönü, Büyük Şef’in tabutu önünde eğilmişti. Resmî geçişlerden sonra Ata’sına tazimi ifa için bekleşen küçük mini yavrulardan yakınlarının koltuğunda sürüklenip gelen ihtiyarlara kadar bayan erkek bütün Ankara, katafalkın önünden büyük bir sükûn içinde geçmeye” başlamıştı.”

Ata’nın naaşı Etnografya Müzesi’nde

Atatürk’ün naaşı, 21 Kasım 1938’de geçici  istirahatgâhı Etnografya Müzesi’ne götürüldü. “Saat 9.50’de ‘Büyük Kurtarıcı’nın naaşını top otomobiline nakletmek için hazırlıklar başlamıştı. Top arabası ağır ağır hareket ettiğinde uzaktan top sesleri yankılanıyordu; Riyaseti Cumhur Bandosu’nun ağır ağır çaldığı Şopen’in matem havası göklere yükseliyordu.

Atatürk’ün tabutu müzeye gelinceye kadar bütün güzergâh boyunca birikmiş ve acıdan, ızdıraptan yoğrulmuş olan ve sessizce inleyen halk kütlelerinin ortasından geçti.  Şef’in tabutu kendisine son ihtiramı ifa için saf tutmuş Türk ve ecnebi kıtaatının ortasından geçerek, orada, Etnografi Müzesi’nde hazırlanan muvakkat istirahatgâhı önüne geldiği vakit, Cenaze Alayı’nın arz ettiği görüntü, çok ulvi ve o derece de mükemmel olmuştu. Tabut, müzenin tam orta kısmını teşkil eden ve üstten aşağıya beyaz muslinlerle kaplanmış olan salonun ortasındaki düstura yeniden silah arkadaşlarının elleriyle kondu ve tekrar bu ellerle üzerine ulu Bayrağımız örtüldü.”

Atatürk’ün naaşı, Anıtkabir’e nakledildiği 10 Kasım 1953 tarihine kadar, süreksiz kabri Etnografya Müzesi’nde kaldı.

Anıtkabir’e nakil hazırlıkları

Anıtkabir’e nakil hazırlıkları çerçevesinde, 8 Kasım 1953 Pazar gecesi saat 23.00’te Prof. Dr. Kâmile Şevki Mutlu’nun evininin telefonu çalar, Ankara Valisi Kemal Aygün aramaktadır. Patolog Prof. Dr. Keyifli, başucunda çalan telefona, yatağından kalkamayacak derecede hasta olduğu için uzanamaz. Telefona eşi Dr. Nusret Keyifli karşılık verir. Vali Aygün, Prof. Dr. Mutlu’yu, tahnitli olarak korunan Ata’nın naaşının Anıtkabir’de “ananeye uyularak, toprağa verileceğinden”, hususla ilgili hazırlıkları yürüten komite ismine, muayene için vazifeye çağırmaktadır.

Prof. Dr. Kâmile Şevki Keyifli, 9 Kasım 1953 Pazartesi sabahını şöyle anlatıyor: “‘Etnografya Müzesi’nde Aziz Ölü’nün huzurundayız. Titriyorum. Eşim bütün kuvvetiyle tutmasa yere yuvarlanacağım. Komite üyeleri solumda geride duruyorlar. Yüksek Teknik Öğretmen Okulu’ndan on öğretmen önümdeler. Bana yardımcı olarak geceden isimlerini verdiğim İsimli Tıp doçenti Dr. Cahit İhtimam, Histoloji asistanım Dr. Onur Yazgan ve emektar Salih Kebapçı yanımdalar; gözümün içine bakıyorlar, çıt yok. ”

‘Ata’nın müheykel yüzü’

Genç öğretmenler gül ağacından yapılmış tabutun kapağını vidalarını sökerek açarlar ve lehimli kurşun tabut görünür. Prof. Keyifli, bu tabutun üç kenarındaki lehimin sökülmesini ister. Kapağın açılmasıyla derin bir huzura kavuştuğunu belirten Memnun, yapılan süreçleri anlatırken, o anları tekrar yaşıyordu:  “Talaş tozu tabutun ayak tarafına hakikat toplandı. Naaş kahverengi muşamba ile sarılı olarak göründü. Yüzünü örten ıslak pamuk kitlesi kaldırıldı ve Ata’nın müheykel yüzü ile karşılaştım. Cet ve yapıtı, bir an birbirimize bakıştık güya… Uzun kaşlarından ince bir tutam sol göz kapağının üzerine inmiş. Cet güya on beş yıl evvel Dolmabahçe Sarayı’ndaki hasta yatağında uyuyor. Ağzımdan şu kelamlar döküldü: Bu tahniti eski Gülhane hocalarından Prof. Dr. Lütfi Aksu yapmıştı. Kendisi de iki sene evvel merhum oldu. Parıltı içinde yatsın. Evet, ülkü bir tahnitti bu. Merhum hoca kullandığı solüsyondan birer şişeye doldurup ağızlarını lehimlemiş, üzerlerine yapıştırdığı etiketlere terkibini kaydetmeyi de ihmal etmemiş ve bunları Ata’nın kolları ortasına yerleştirmişti.”

Prof. Dr. Memnun,  Başbakan Adnan Menderes’in de ortasında bulunduğu , komite üyelerine, “yüzünü görmek ister misiniz?” diye sorduktan sonraki izlenimini şöyle aktarıyor: “Ansızın bir ürperti, bir geri çekilir üzere hareket ve sonra yeniden derin bir sükût. Hürmet duruşunda bulunan subaylara varıncaya kadar herkesin bir bir katafalka çıktığını ve Abdülhalik Renda’nın Aziz Ölü’nün yüzü ile karşılaşır karşılaşmaz tabutun yanına yıkıldığını unutamam.”

Prof. Dr. Memnun, Komite üyelerine, naaşın tahta tabuta çabucak o gün konulmasının sakıncalarını anlatır ve bu işin Anıtkabir’e nakil sabahı yapılması gerektiğini belirtir. Daha sonra tıbbi süreç uygulanarak kurşun tabutun kapağı yine lehimlenir ve üzerine gül ağacından tabutun kapağı konulur. Prof. Dr. Keyifli 10 Kasım 1953 Salı günü yatağından çıkamayacak kadar hastadır. Süreçleri verdiği talimatlarla kendisine yardımcı olarak seçtiği grup yapar. Takıma eşlik eden Mutlu’nun eşi Dr. Nusret Memnun, merasimi radyodan dahi dinleyemeyen Prof. Dr. Mutlu’ya o gün yaşanan farklı bir olayı şöyle anlatır: “Aziz Meyyit tahta tabuta nakledilirken, birisi Doç. Dr. Cahit Özen’e küçük bir kâğıt uzatarak ‘Hemşiresi yolladı, koynuna koyacakmışsınız’ demiş. İtina kâğıdı açıp bakmış, eski Türkçe yazılı olduğunu görünce duraklamış, sonra ‘Ben bunu koyamam, Atatürk bana kızar’ demiş ve koymamış.”

Yarın: Cet ebedi istirahatgâhında…