Dünya genelinde 900 binden fazla kişinin vefatına neden olan yeni tip koronavirüsten korunmanın en tesirli yolu mevcut şartlarda; toplumsal aralık, hijyen ve yüz maskesi kullanmak. Türkiye’nin de ortalarında bulunduğu bir çok ülke dünyada 28.3 milyon bireye bulaşan Kovid-19’un yayılmasını engellemek için bu ferdi tedbirlerin uygulanmasının olmazsa olmaz önlemler ortasında. Dokuz aydır dünyanın çaba ettiği salgından korunmak için en kıymetli önlem olan maskede hijyen kurallarına uymayan, standart dışı üretim de artmış durumda. Takmak zorunda olduğumuz maskenin bizi koruyup korumadığını hâlâ bilmiyoruz. Milliyet olarak kollayıcı maskenin nasıl olması gerektiğini uzmanlarına sorduk. Tüketici Hakları Derneği Lideri, eczacı Bülent Yılmaz, mevcut maskelerin hami özellikli filtre vazifesi gören kumaşlar kullanılmadan üretildiği savında bulundu. İTÜ Dokumacılık Teknolojileri ve Tasarımı öğretim üyesi Prof. Dr. Osman Bülent Özipek ise, maskede kumaştan çok EN-14683 standardına bakılması gerektiğini söyledi.

Üç katlı fakat…

Bülent Yılmaz, dünyada maske savaşlarının başladığı mart ve nisan aylarında üzerinde “CE” işareti bulunmayan maskelerin üretilmesi için rastgele bir müsaade kuralı aranmadığını bu nedenle “Tıbbi Satış Yetki Belgesi” alınmasına gerek olmayınca herkesin maske üretmeye başladığını söyledi. Bu maskelerin üretilmesi için birtakım şartların olması gerektiğine işaret eden Yılmaz, standartlara uygun maskenin özelliklerini paylaştı:

“Bunlar üç katlı olması ve birtakım nitelikleri taşıması gerekiyor. Ama şu an üretilen maskelerin büyük kısmı bu sorunu yaşıyor. 3 katlı maskelerde 1’inci ve 3’üncü katta ‘sponbond’ isminde bir kumaş kullanılıyor. Bu kumaşın kilosu 5 dolar. Lakin asıl esirgeyici özelliği olan, filtre misyonu gören ‘meltblown’ ismindeki kumaş ise içte kullanılmalı. Onun da kilosu 15-17 dolar ortasında. Artık maske üreticilerinin büyük çoğunluğu maliyeti düşürmek için her üç katta da ‘sponbond’ denilen kumaşı kullanmaya başladı. Şu an ülkede bulunan bu maskelerin toplumda salgını artırdığını tez ediyoruz.” 

‘Test edilmesi şart’

İstanbul Teknik Üniversitesi Dokumacılık Teknolojileri ve Tasarımı, Dokumacılık Mühendisliği Kısmı öğretim üyesi Prof. Dr. Osman Bülent Özipek da maskenin standartlara uygun üretilmesinin kumaşıyla ilgili olmadığını söyledi:

“Bu kumaş yahut şu kumaş uygundur, 3 yahut 5 katı olsa uygundur’ bunlar afaki sayılar ve saptamalar. Bunların testleri var. Biz bunları EN 14683 muhakkak testlere nazaran denetim ediyoruz. Bu denetimde bakteri geçiş suratı, basınç farkı üzere standart test metoduna uygun davranıyor olması kaide. Ben size şu kumaş iyidir derim, lakin adam daha sıkı yapar, daha kalın elyaf kullanır. Hasebiyle bunu muhakkak bir kumaş tipine yahut özelliğine bağlamak çok yanlış olur. Yapılması gereken bunun EN 14683 standartına test ettirmek gerekir. Değişik kumaşlar üzerinde spekülatif konuşmak yanlış yola iletebilir. Siz o kumaş daha iyi dersiniz. Lakin bir test ederiz pahalar tutmaz.”

‘Sahte CE dokümanı türedi’

Milliyet’in konuştuğu Femko Kontrol Test Belgelendirme Periyodik Denetim Muayene Hizmetleri’nden üst seviye bir yetkili, salgının başladığı birinci devirde maskeler piyasaya standartlara ve memleketler arası normlara uygun olarak arz edilmediğini söyledi.  “Herkesin elinde CE sertifikası türemeye başladı” diyen yetkili, devamında da şunları söz etti:

“2000 TL’den 5000 TL’ye kadar CE evrakının geçersizi hazırlandı. Haliyle Kovid-19 sürecinde Avrupa’ya gönderilen kimi eserler geri gönderildi. Bu işin olmazsa olmazı EN-14683 standardında maskeler için 3 tip var. Bunlardan biri ‘TİP-1’ diye isimlendirilen maskeler, en az yüzde 95 bakteri filtreleme zaruriliği gerekiyor. ‘TİP-2’de yüzde 98 bakteri filtreleme zaruriliği, ‘TİP-2R’de ise hem bakteri filtrasyonu bir de kan sıçrama testi üzere özel testler isteniyor. Vatandaşların sokakta kullandıkları ekseriyetle ‘TİP-1’ oluyor. Ayrıyeten bununla ilgili olarak biyouyumluluk testi de var. Her türlü medikal eser firması bütün bu testleri yaptırdığı ve teknik evrakını hazırladığında eserini piyasaya arz etmek için önünde hiçbir mahzur kalmıyor. Ayrıyeten maskeler 3 katlı da 5 katlı da olabilir. Değerli olan burada o kumaşın kalitesi ve testleri geçmesi. Vatandaş maskede hangi kumaşın kullanıldığını bilemez. O yüzden üzerinde CE yazan, EN-14683 standardına nazaran test yaptırmış, üreticinin adres yahut firma bilgilerinin yazıldığı eserler tercih edilmeli. Kuşku edilen eserlerle ilgili olarak üreticiden en azından satıcılar test sonuçları istemeli. Zira piyasada test raporsuz çok arz edilmiş geçmişteki eserler var.”  

Ceyhan: Şişip iniyor mu?

Enfeksiyon Hastalıkları Derneği Lideri Prof. Dr. Mehmet Ceyhan, insanların kumaşları yahut maskeleri ayır etmesinin mümkün olmadığına dikkat çekti:

“Ne hususu eksik yahut ‘Tamam’ diyemem. O lakin bir dokumacılık mühendisinin alanı olabilir. Lakin maskeyi yanlışsız takıp takmamak da önemliç Yüzüne tam oturuyor mu oturmuyor mu.. Hiçbir yerden hava almaması lazım. Bunun da çok kuvvetli üflediğinizde havayı içine çektiğinde maskenin şişip indiğini görürsünüz. Lakin maskeyi elleyerek yahut bakarak çok bariz bir bozukluğu yoksa onu kimse anlamaz.”

TSE: Damlacıklara bariyer olmalı

Türk Standartları Enstitüsü (TSE) Lideri Prof. Dr. Adem Şahin, maskenin standardına ait bilgi verdi. Demirören Haber Ajansı’na yaptığı açıklamada Şahin, maskelerde olması gereken kriterleri sıraladı:

“Klipsin (tel) zımba üzere keskin kenarları olmayacak.

Cilde ziyan verecek bir öge olmayacak.

İpliklerin yatay, dikey dokunmasından oluşan bu yüzeyler ortasında 3 mikrondan daha büyük damlalar için bir bariyer oluşturacak. 3 mikrondan yüksek damlacıklar varsa bundan geçemeyecek.

Maskede biyouyumlu materyal kullanılmalı. Kumaş, sentetik yahut doğal liflerden dokunmuş olmalı.

Tıbbi açıdan; bakteri filtrasyonu, solunabilirlik, mikrobiyal paklık, yıkanabilir üzere bez maskenin 4 ana kriterinin olması gerekiyor.

Solunabilirlik konusunda yüzde 60 solumaya müsait olması lazım.

Bakteri filtrasyon açısından cerrahi maskelerde olduğu üzere yüzde 90’ın üzerinde muhafaza,  miktobiyel bakteri tutmuyor olması gerekiyor.

En az 5 kez yıkanabiliyor olması lazım. Piyasaya yıkanabilir bez maske arz edecek olan firmanın bunun TSE K 599’a nazaran üretildiğini belgelemesi gerekiyor.

Yanlış takıyoruz

Salgının başladığı 11 Mart’tan beri tüm tabiplerin tekrarladığı tek şey maske takmak. Lakin Türkiye’de maskeler bazen beğenilen, bazen kolda, bazen de bir düğün halayında mendil olarak aksesuar üzere tutuluyor. Yeditepe Üniversitesi Kozyatağı Hastanesi Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Prof. Dr. Pınar Çıragil yanlışsız maske takılması ile ilgili şu ikazlarda bulundu:

“Maske takılırken kenarlarından lastik yahut iplerinden tutularak kulak gerisine takılmalı ve maske ön yüzüne dokunulmamalıdır. Maskenin yüze tam olarak yerleştiğinden emin olunmalı, boşluk kalmamasına dikkat edilmelidir. Buruna tam olarak yerleştirmek için metal kısmı üst taraftan bastırılmalıdır. Maske çıkarılırken de tekrar yalnızca iplerinden yahut lastik kısımlarından tutularak çıkarılmalı ve kâğıt havluya sarılarak yahut bir poşet içine konularak ağzı kapalı kutulara atılmalıdır. Maske çıkarıldıktan sonra da eller su ve sabunla yıkanmalı. Maske nemlendiğinde, öksürme yahut hapşırma sonrasında da değiştirilmelidir.”

Dört kişilik aile ayda 120 lirayı maskeye veriyor

Maskede tavan fiyat uygulaması uygulanıyor. Buna nazaran, bir adet maske en fazla 1 liraya satılabiliyor. Maskenin adet fiyatı 50 kuruş ila 1 lira ortasında değişiyor. Dört kişilik bir ailenin günlük kişi başı 1 adet kullandığını varsayarsak 30 günlük (1 aylık) maske maliyeti tanesi 50 kuruş baz alınarak hesaplandığında; 60 lira ediyor. Birebir halde tanesi 1 liradan hesaplandığında aylık maliyet 120 lira ediyor.