Senim Tanay Karakuş / Milliyet.com.tr – Geçtiğimiz günlerde ABD’li uzmanlar, kalp krizi ya da felç riski bulunan 60 yaş ve üzeri hastalara düşük doz aspirin verilmemesi konusunda ihtarda bulundu. Sebebi, aspirinin 60 yaş ve üzerinde düşük dozda bile ömrü tehdit eden sindirim sistemi kanamaları ve ülsere yol açabilmesi. Hatta küme, kolon kanseri riski bulunanların düşük doz aspirin kullanması tarafında 2016 yılında yaptıkları tavsiyeyi de geri çekeceğini belirtti.

Bu açıklamalar sonrası gözler, pek çok kişinin ‘zararsız’ görerek ilaç sınıfına bile sokmadığı, hatta rastgele biçimde kullandığı aspirin ile ilgili bilinmesi gereken gerçeklere çevrildi. O denli ki aspirinin de bir ilaç olduğunu, yararlı tesirlerinin herkes için geçerli olmadığını ve değerli yan tesirlerinin olabileceğini hatırlatmak bu noktada büyük kıymet taşıyor. Gelin aspirinle ilgili neyin ne olduğunu uzmanlarından öğrenelim…

SÖĞÜT KABUKLARINI EZİP KAYNATIYORLARDI

Aspirinin tarihçesiyle ilgili bilgi veren Biyokimya Uzmanı Dr. Öğr. Üyesi Ozan Emre Eyüpoğlu, “Eski periyotlarda beşerler baş ve eklem ağrılarını azaltmak, ateşi düşürmek için salix alba olarak isimlendirilen söğüt ağacının kabuklarını ezer, kaynatır ve suyunu içerlerdi. Eski Mısır tabletlerinde ‘ağrıyı öldüren bitki’ olarak geçen söğüdün kabukları, M.Ö. 3. yüzyılda yaşayan ve çağdaş tıbbın kurucusu sayılan Hipokrat tarafından ağrı tedavisinde kullanıldı. M.S. 40-90 yıllarında Romalı doktor Dioscorides ise söğüt kabuğunun romatizma ve gut hastalıklarının tedavisinde kullanılıp kullanılamayacağını araştırdı” açıklamasını yapıyor.

EVVEL BABASI ÜZERİNDE DENEDİ, SONRA İLAÇ OLDU

“Söğüt kabuğundaki ağrıyı dindirmeyi sağlayan unsur, mide kanamasına neden olabilen ve tadı hayli makûs olan salisilik asittir” diyen Eyüpoğlu, çağdaş aspirinin ortaya çıkış öyküsünü ise şöyle aktarıyor: “Salisilik asit üzerine çalışan kimyacılardan biri Alman Felix Hoffman ve arkadaşları daha az yan tesire yol açan tesirli bir ağrı kesici olan asetilsalisilik asidi 1897 yılında ürettiler. Hoffman, birinci olarak şiddetli eklem romatizması ağrısı çeken babası için bu maddeyi kullandı ve ağrıyı dindirdiği üzere mide rahatsızlığına da neden olmadı. Daha sonra bu unsur ticari bir marka olan ‘Aspirin’ ismi altında ilaç olarak satılmaya başlandı.”

‘HEKİM DAHİ OLSA YAPACAKLARINI KESTİRİM EDEMEYİZ’

Birinci olarak büyük teneke kutularda toz hâlinde satılmaya başlanan aspirin, daha sonraları mısır nişastası ve su karışımıyla tabletler hâline getirildi ve günümüzde de bu halde satışa sunuluyor.

Harvard Üniversitesi’nden bir kardiyoloğun, “Issız bir adaya düşsem ve tek bir ilaç alabilecek olsam, yanıma alacağım ilaç aspirin olurdu” kelamını hatırlattığımız Eyüpoğlu, buna katılmadığını belirterek, “Issız bir adaya düşüldüğünde açlık durumunun bastırılması için hakkında bilgi sahibi olunmadan zararsız diye tüketilen bir bitki toksik tesir yapabilirken, denetimsiz kullanılan aspirinin kullanan kişi doktor dahi olsa yapabileceklerini varsayım bile edemeyiz. Şayet ki bu ıssız ada tropik bir adaysa yenilen tropik bir meyve ile alınan aspirinin etkileşime girerek farklı tesirler yapması da mümkün” diyor.

Kardiyoloji Uzmanı Doç. Dr. Hakan Fotbolcu da bu mevzuda Eyüpoğlu ile tıpkı fikirde. “Yıllar öncesine kıyasla tüm ilaçlar üzere aspirin konusunda da daha çok bilgiye sahibiz” diyen Fotbolcu, aspirin kullanımına hastanın sıhhatiyle ilgili her ayrıntısı göz önünde bulunduran uzman bir kardiyoloğun karar vermesi gerektiğini tabir ediyor.

YAŞLA BİRLİKTE KANAMA RİSKİNİ ARTIRIYOR

Pekala, her kaygıya deva üzere algılanarak bilinçsizce kullanılan aspirin hakikaten de pek çok hastalığın önlemesinde aktif rol üstleniyor mu? Bilhassa kalp ve damar hastalıkları üzerindeki tesiriyle isminden kelam ettiren aspirin için araştırmalar, neler diyor?

Kardiyoloji Uzmanı Prof. Dr. Bilal Boztosun, “Yaklaşık 4 vefattan 1’inin kalp damar hastalıklarına bağlı olduğunu biliyoruz. Lakin günlük olarak düşük doz aspirin almanın birtakım bireylerde kalp krizi yahut felç geçirme riskini azalttığı gösterilmiş olsa da, bunu yapmak birebir vakitte mide, bağırsak ve beyinde önemli kanama riskini de beraberinde getiriyor. Bu kanama riski bilhassa yaşla birlikte artıyor” bilgisini paylaşıyor.

“Bu sebeple 40 ila 59 yaşları ortasındaki kalp hastalığı hikayesi olmayan bireylerin, aspirin almaya başlamanın kendileri için yanlışsız olup olmadığına karar vermek için hekimleriyle görüşmeleri önemli” vurgusunu yapan Boztosun, şu ayrıntısı da paylaşıyor: “Kalp damar hastalık riski yüzde 10 yahut daha fazla olan, kanamada artış olmayan 50 ila 59 yaş ortasındaki yetişkinler için günlük düşük doz aspirin kullanımını ise tavsiye ediyoruz.”

ZARARSIZ DEĞİL, HASTA EDEBİLİR!

Kan inceltici özelliğe sahip olan aspirin Türkiye’de çok kolay, zararsız bir ilaç üzere algılanıyor. Bilhassa doktora istişareden kullanılan aspirinin hangi istenmeyen sonuçlara yol açacağı hiç hesaba katılmıyor. Halbuki pek çoğumuzun vaktinde bakkalda, markette bile satıldığına şahit olduğu aspirin, tabip tavsiyesiyle yalnızca eczanelerden temin edilmesi gereken bir ilaç!  

Bilinçsizce kullanılan aspirinin yaratacağı sorunlara dikkat çeken Kardiyoloji Uzmanı Doç. Dr. Hakan Fotbolcu, “Yakın vakitte travma geçirmiş hastalar ile kanama ve gastrit hikayesi bulunan hastalarda mide delinmesi ya da mide kanamasına yol açabilir. Kimi hastalarda ise aspirin alerjisi kelam konusu olabilir” sözlerini kullanıyor.

Kardiyoloji Uzmanı Prof. Dr. Bilal Boztosun da aspirinin, atardamarları tıkayabilen kan pıhtılarının oluşumunu engellediğini belirterek kelamlarını şöyle sürdürüyor: “Ancak araştırmalar, nizamlı alımın bilhassa sindirim sistemi ve beyinde kanama riskini yaşla birlikte artırdığına dair tasaları ortaya koyuyor. Üstelik kalp krizi yahut felç geçirmemiş şahıslar tarafından aspirin kullanımı bu riskleri azaltmasına karşın, kalp hastalığından yahut öteki nedenlerden kaynaklanan vefat oranlarında tıpkı tesire sahip değil.”

PEK ÇOK KANSER ÇEŞİDİNİN GELİŞİMİNİ YAVAŞLATIYOR LAKİN…

“Düzenli aspirin kullanımının, pek çok kanser tipinin gelişimini yavaşlattığı ya da kanser hastalarının tedavisine eklendiğinde başarıyı artırdığına dair bilimsel çalışmalar giderek fazlalaşıyor” diyen Biyokimya Uzmanı Dr. Öğr. Üyesi Ozan Emre Eyüpoğlu da yüzeysel aspirin kullanımının çok yanlış olduğunu vurguluyor. Eyüpoğlu, “Örneğin 75 mg ve 81 mg üzere düşük dozlar kâfi muhafaza sağlarken 300 mg günlük rutin kullanımda kanama riskini artıyor. King’s College Tıp Okulu’ndaki bir araştırmada, büsbütün sağlıklı şahısların inme ve kalp-damar hastalıklarından aspirin ile korunmalarının, kanama riski ile karşılaştırıldığında buna değmeyeceği açıklandı” diyor.

DİKKAT! BÖBREKLERİNİZİ BİLE BİTİREBİLİR

Aspirinin kimler tarafından kullanılıp kullanılmayacağı da yarar ve ziyan görme açısından dikkat edilmesi gereken bir öteki konu. Biyokimya Uzmanı Dr. Öğr. Üyesi Ozan Emre Eyüpoğlu, “Aspirin; burunda polip, astım, mide-bağırsak sisteminde kanama, faal ülseri yahut karaciğer işlevlerinde bozukluk olanlarda ve aspirin alerjisi olanlarda kullanılmamalı. Alışkanlık haline gelmiş biçimde aspirin ile başka ağrı kesicilerin birlikte kullanımı böbreklerde kalıcı hasara yol açabilir. Hemofili üzere rastgele bir kanama bozukluğu olan hastalar ile kortizon yahut ek kan sulandırıcı ilaç alan hastalar aspirin kullanmamalı. Kortizonlu ilaçlar ve antidepresanlar, aspirin ile etkileşerek önemli yan tesirler yapabilir” ikazında bulunuyor.

KALP KRİZİ GEÇİREN, STENT TAKILAN VE FELÇ OLANLARDA KULLANIMI NASIL?

“Kalp krizi geçirmiş, stent takılmış, felç olmuş bireylerde aspirin kullanımı nasıl oluyor?” sorusuna ise Kardiyoloji Uzmanı Doç. Dr. Hakan Fotbolcu, şu yanıtı veriyor: “Kalp krizi geçirip stent taktığımız hastalara genelikle bir mide hami ilaçla birlikte aspirin ve ikinci bir kan sulandırıcı ilacı, 6 ay ya da 1 sene kullanması için veriyoruz. Bu mühletin sonunda kan sulandırıcı ilaç sayısını teğe düşüyoruz. Stentli hastaların aspirin ya da öteki kan sulandıcılardan rastgele birine devam etmesine, hastanın kendi klinik durumuna nazaran karar veriyoruz. Felç geçiren hastalarda ise pıhtının durumuna nazaran nöroloji ve kardiyoloji doktoru tarafından ortak bir kıymetlendirme yapılıyor. Ardından altta yatan duruma en uygun kan sulandırıcı tedavisi seçiliyor.”

ASPİRİN KOVİD-19’DAN DA KORUMUYOR!

Pandemi sürecinde aspirin ve coraspirin’in Kovid-19’a karşı tesiri çok merak edilip tartışıldı. Hatta eczanelerde bir devir ikisi de yok sattı. Pekala, sahiden koronavirüsten korunmak için aspirin içmek yararlı mı?

Kardiyoloji Uzmanı Prof. Dr. Bilal Boztosun aspirin ve coraspirinin Kovid-19 tedavisindeki yeri hakkında, “Maalesef aspirinin Kovid-19 hastalarında değerli bir tesirinin olmaması hayal kırıklığı yarattı. Kovid-19 teşhisiyle hastaneye yatırılan hastalarda, yaygın kullanımını haklı çıkarmak için kâfi data elimizde bulunmuyor. Tıpkı formda ayaktan takip edilen Kovid-19 hastaları için de aspirinin tesirli olabileceğine ilişkin maalesef yapılan çalışmalarda bir yarar gösterilemedi” ayrıntısını paylaşıyor.

“Aspirin, bizi koronavirüsten korumaz” diyen Kardiyoloji Uzmanı Doç. Dr. Hakan Fotbolcu da ise şu açıklamada bulunuyor: “Kovid-19 geçiren hastalarda rutin aspirin kullanımı önerilmiyor. Hastalık mühletince pıhtılaşmaya bağlı komplikasyon geçiren kimi alt küme hastalarda farklı küme kan sulandırıcı ilaçlarla birlikte aspirin de kullanılabiliyor.”

ACİL SERVİSİNE GİTMEDEN EVVEL ÇİĞNEYİN

Göğüste sıkışma, yanma, hazımsızlık, nefes darlığı, solgunluk, terleme, yorgunluk ile kendini gösteren kalp krizi anında aspirin kullanımının önerildiğini çabucak hemen herkes biliyor. Kalp krizi geçirdiğinizi anladığınız an bunu yapmanın yararlı olduğunu anlatan Prof. Dr. Bilal Boztosun, “Aspirin, kalp damar hastalığı olan şahıslarda ve ortalamanın üzerinde risk taşıyan bireylerde kalp krizlerini önlemeye yardımcı olabilir. Düşük doz, ekseriyetle günde yalnızca 1 doz gereklidir. Lakin kalp krizi geçirdiğini düşünenlerin fazladan 325 mg aspirine muhtaçlıkları vardır ve bunu mümkün olduğunca çabuk kullanmaları gerekir. En iyi sonuç için tek bir tam boyutlu 325 mg tableti çiğneyin” diyor.  

“Kalp krizi geçirdiğini anlayan hastalarımız, acil servise gidene kadar 300 mg coraspirini çiğnedikten sonra suyla yutabilirler” diyen Doç. Dr. Hakan Fotbolcu ise, bunun ne kadar değerli olduğunu şöyle aktarıyor: “Bu durumda erken aspirin alımı, kalp damarlarında oluşmaya başlayan pıhtının büyümesine ve damarı tam tıkamasına pürüz olabilir.”

ASPİRİN MASKESİ ZİYANLI DEĞİL, BİLAKİS YARARI VAR

Tüm bunların yanında aspirini cildine ve saçına maske olarak kullanan, sivrisinek ve böcek ısırıkları ile sivilcelerinin üzerine sürenler de var. Aspirinin bu türlü kullanım alanları da var mı? Yoksa bu büsbütün yapılmaması gereken, ziyanlı bir uygulama mı?

Biyokimya Uzmanı Dr. Öğr. Üyesi Ozan Emre Eyüpoğlu, aspirin maskesinin cilt üzerinde çok sayıda olumlu tesiri olduğunu, cildi yağ ve akneden arındırdığını belirtiyor. Eyüpoğlu, “Hatta aknelerin bıraktığı izleri bile yok eder. Aspirin maskesi uygulamanın bir ziyanı yoktur, zira bu maskenin çok küçük bir kısmı cilt tarafından emilir. Aspirin tabletleri sirkeyle karıştırılıp antiseptik olarak da kullanılabilir. Hassas bir cildiniz varsa aspirin maskesi cildinizin kızarmasına neden olabilir. Bu türlü bir sonuç alındığında cilde tekrar maske uygulanmamalı” diyor.